ભારત અને ઈરાન વચ્ચે ચાબહાર પોર્ટ ડીલ થયા બાદ અમેરિકાએ ચેતવણી આપી છે. અમેરિકાએ કહ્યું છે કે ઈરાન સાથે વેપાર કરવાને કારણે ભારત પર પ્રતિબંધોનું જોખમ રહેશે. વાસ્તવમાં, યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટના ડેપ્યુટી પ્રવક્તા વેદાંત પટેલને સોમવારે પ્રેસ બ્રીફિંગ દરમિયાન ચાબહાર પોર્ટ ડીલ પર પૂછપરછ કરવામાં આવી હતી.
આના જવાબમાં પટેલે કહ્યું, “અમને માહિતી મળી છે કે ઈરાન અને ભારતે ચાબહાર પોર્ટ સંબંધિત કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. વિદેશ નીતિઓ અને અન્ય દેશો સાથેના તેના સંબંધો અંગે ભારત પોતાની રીતે નિર્ણય લેશે, પરંતુ ઈરાન જે પણ દેશ સાથે વેપાર સાથે સંકળાયેલું છે. ચીનને પ્રતિબંધિત થવાનું જોખમ રહેશે.”
ભારતને 10 વર્ષ માટે ચાબહાર પોર્ટ મળ્યું
ભારતે સોમવારે ઈરાનના ચાબહારમાં શાહિદ બેહેશ્તી પોર્ટને 10 વર્ષ માટે લીઝ પર આપવાના કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. આ કરાર માટે કેન્દ્રીય મંત્રી સર્બાનંદ સોનોવાલને ભારતથી ઈરાન મોકલવામાં આવ્યા હતા. ભારત અને ઈરાન ચાબહાર પર બે દાયકાથી કામ કરી રહ્યા છે. હવે પોર્ટનું સમગ્ર સંચાલન ભારત પાસે રહેશે.
ચાબહાર પોર્ટ દ્વારા ભારતને અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય એશિયા સાથે વેપાર માટે નવો માર્ગ મળશે. તેનાથી પાકિસ્તાનની જરૂરિયાત પણ ખતમ થઈ જશે. એક રીતે આ બંદર ભારત અને અફઘાનિસ્તાનને વેપાર માટે વૈકલ્પિક માર્ગ પ્રદાન કરશે.
ડીલ હેઠળ ભારતીય કંપની ઇન્ડિયા પોર્ટ્સ ગ્લોબલ લિમિટેડ (IPGL) ચાબહાર પોર્ટમાં $120 મિલિયનનું રોકાણ કરશે. આ રોકાણ ઉપરાંત $250 મિલિયનની નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવશે. આનાથી આ કરાર લગભગ $370 મિલિયનનો થશે.
ચાબહાર પોર્ટ શું છે અને તે ભારત માટે શા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે?
ભારત વિશ્વભરમાં પોતાનો વેપાર વધારવા માગે છે. ચાબહાર પોર્ટ આમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. ભારત આ બંદરની મદદથી ઈરાન, અફઘાનિસ્તાન, આર્મેનિયા, અઝરબૈજાન, રશિયા, મધ્ય એશિયા અને યુરોપ સાથે સીધો વેપાર કરી શકે છે. ઈરાન અને ભારતે 2018માં ચાબહાર પોર્ટ બનાવવા માટે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
અગાઉ ભારતથી અફઘાનિસ્તાનમાં કોઈપણ સામાન મોકલવા માટે પાકિસ્તાનમાંથી પસાર થવું પડતું હતું. જોકે, બંને દેશો વચ્ચેના સરહદી વિવાદને કારણે ભારત પાકિસ્તાન સિવાય અન્ય વિકલ્પ શોધી રહ્યું હતું.
ચાબહાર બંદરના વિકાસથી, અફઘાનિસ્તાનને માલ મોકલવા માટે આ શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. ભારત આ માર્ગ દ્વારા અફઘાનિસ્તાન પણ ઘઉં મોકલી રહ્યું છે. અફઘાનિસ્તાન ઉપરાંત, આ બંદર ભારત માટે મધ્ય એશિયાના દેશો માટે પણ માર્ગો ખોલશે. આ દેશોમાંથી ગેસ અને તેલ પણ આ બંદર દ્વારા લાવી શકાય છે.
ચાબહારને પાકિસ્તાનના ગ્વાદર પોર્ટની સરખામણીમાં ભારતના વ્યૂહાત્મક બંદર તરીકે જોવામાં આવે છે. ચીન બેલ્ટ એન્ડ રોડ પ્રોજેક્ટ હેઠળ ગ્વાદરનો વિકાસ કરી રહ્યું છે. ભારત આ પોર્ટ દ્વારા ચીન અને પાકિસ્તાન પર પણ નજર રાખી શકશે.
અમેરિકાએ ઈરાન પર પ્રતિબંધો લગાવ્યા
અહેવાલો અનુસાર, અમેરિકાએ ઈરાન પર લગભગ તમામ વેપાર પ્રતિબંધો લગાવી દીધા છે. અમેરિકી સરકારે દેશમાં તમામ ઈરાની સંપત્તિઓ પર પણ રોક લગાવી દીધી છે. સાથે જ અમેરિકાએ સહયોગી દેશોને ઈરાનને મદદ કરવા અને હથિયારો વેચવા પર પણ રોક લગાવી દીધી છે.
ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ, માનવાધિકારનું ઉલ્લંઘન અને આતંકવાદી સંગઠનોને સમર્થન આપવાના કારણે અમેરિકાએ આ પ્રતિબંધો લગાવ્યા છે. આ સાથે ઈરાન એવો દેશ છે જેના પર અમેરિકાએ સૌથી વધુ પ્રતિબંધો લગાવ્યા છે.
ગત મહિને ઈરાને ઈઝરાયલ પર મિસાઈલ અને ડ્રોનથી હુમલો કર્યો હતો, ત્યારબાદ અમેરિકાએ તેના પર નવા પ્રતિબંધો લગાવ્યા હતા. અમેરિકાએ ઈરાની રિવોલ્યુશનરી ગાર્ડ કોર્પ્સ, ઈરાની સંરક્ષણ મંત્રાલય અને ઈરાની શાસન સાથે સંકળાયેલી મિસાઈલ અને ડ્રોન પ્રોડક્શન કંપનીઓ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરી હતી.
ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રમાં ભારતને છૂટ મળી
ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના પ્રમુખપદ દરમિયાન અમેરિકાએ ચાબહાર પોર્ટ ડીલ અંગે ભારતને છૂટ આપી હતી. અમેરિકાએ કહ્યું હતું કે આ પ્રવૃત્તિઓ અફઘાનિસ્તાનના વિકાસ અને માનવતાવાદી રાહત માટે ચાલુ સમર્થન માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
આ છૂટ ભારતને ઈરાન ફ્રીડમ એન્ડ કાઉન્ટર-પ્રોલિફરેશન એક્ટ 2012 (IFCA) હેઠળ બંદરના વિકાસ અને રેલવે લાઇનના નિર્માણ માટે આપવામાં આવી હતી. આ મુક્તિ પછી, ભારત સહિત ઘણા દેશો માલસામાનની શિપિંગ કરી શકશે અને પોર્ટ દ્વારા ઈરાની પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોની આયાત કરી શકશે.
અમેરિકા સાથે તણાવ છતાં ભારત ઈરાન પાસેથી તેલ ખરીદતું રહ્યું
આ પહેલા વર્ષ 2011માં પણ અમેરિકાએ ઈરાન પર તેના પરમાણુ કાર્યક્રમના કારણે ઘણા આર્થિક પ્રતિબંધો લગાવ્યા હતા. આ પછી, વર્ષ 2012 માં, અમેરિકાએ વિશ્વના તમામ દેશોની બેંકોને ઈરાનના તેલના બદલામાં કરવામાં આવતી ચૂકવણી બંધ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો.
જોકે, આ સમયગાળા દરમિયાન 7 દેશોને છૂટ આપવામાં આવી હતી, જેમાં ભારતનો પણ સમાવેશ થાય છે. મુક્તિ હોવા છતાં, આ સાત દેશો પર ઈરાન પાસેથી તેલની ખરીદી ઘટાડવા માટે દબાણ કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ભારતે તેમ કર્યું ન હતું. તે સમયે જારી કરાયેલા આંકડા અનુસાર, ઈરાન પાસેથી તેલ ખરીદવાના મામલે ભારતે ચીનને પાછળ છોડી દીધું હતું.
ભારત પર પ્રતિબંધોનો અર્થ શું છે?
આંતરરાષ્ટ્રીય બાબતોના નિષ્ણાત અને જેએનયુના પ્રોફેસર રાજન કુમાર કહે છે કે ભારતે આ બંદરને લઈને અમેરિકા સાથે પણ વાત કરી છે. આ પછી, અમેરિકા ઈરાન પર એવા કોઈ પ્રતિબંધો નહીં લાદે જે આ બંદરને અસર કરે.
ચાબહાર પોર્ટ પર અમેરિકા કંઈ ખાસ કરી શકે તેમ નથી. આમાં માત્ર રશિયા અને ઈરાન જ અસર કરી શકે છે. જોકે, અમેરિકાના પ્રતિબંધોને કારણે ઘણા દેશો ઈરાનમાં રોકાણ કરી શકતા નથી.
