ઉદયપુર, મેવાડ પ્રદેશનો ભાગ રહ્યો છે, જે રાજપૂત શાસકોના પ્રશાસન હેઠળ એક પ્રાચીન અને ગૌરવશાળી રાજય હતું. મેવાડના રાજપૂત શાસકો, ખાસ કરીને સિસોદિયા વંશ આ પ્રદેશનું સંચાલન કરતા.
ઉદયપુરનું નામ મહારાણા ઉદય સિંહ બીજા (Maharana Udai Singh ) ના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. 1559માં ચિત્તોડગઢ પર મુઘલ શાસક અકબરની ચઢાઈ બાદ, મહારાણા ઉદયસિંહે નવા પાટનગર માટે એક સુરક્ષિત અને સુંદર સ્થળ શોધવા શરૂઆત કરી. દંતકથાઓ મુજબ, એક સંત (હરિત ઋષિ) મહારાણા ઉદયસિંહને અરુણોદય પર્વતમાળાની છાયામાં પિછોલા તળાવ નજીક નવું પાટનગર સ્થાપવા માટે પ્રેરણા આપી. એ પ્રમાણે, “ઉદય” (સૂર્યોદય) અને “પુર” (શહેર) થી “ઉદયપુર” નામ પડ્યું.
16મી સદીના મધ્યમાં, ચિત્તોડગઢ પર અકબર દ્વારા 1567માં આક્રમણ થયું. આ વખતે, મહારાણા ઉદયસિંહે ઉદયપુરને મેવાડના નવા પાટનગર તરીકે વિકસાવ્યું.
મહારાણા પ્રતાપના શાસન દરમિયાન, મેવાડ રાજ્યએ મજબૂત કિલ્લાઓ, તળાવો અને મહેલોનું નિર્માણ કર્યું, જે આજે પણ તેમની વિરાસત તરીકે ઉભા છે. મહારાણા પ્રતાપના પિતા, મહારાણા ઉદય સિંહ દ્વિતીય,એ 1553માં ઉદયપુર શહેરની સ્થાપના કરી અને પિચોલા તળાવના પૂર્વ કાંઠે સિટી પેલેસના નિર્માણની શરૂઆત કરી. આ મહેલનું નિર્માણ અનેક મહારાણાઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું, જેમાં મહારાણા કરણ સિંહ અને મહારાણા જગત સિંહનો સમાવેશ થાય છે.
મહારાણા પ્રતાપ અને મુઘલ બાદશાહ અકબર વચ્ચેના સંઘર્ષમાં હલદીઘાટીનું યુદ્ધ (18 જૂન 1576) મહત્વપૂર્ણ છે. આ યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપની આગેવાની હેઠળની મેવાડની સેના અને રાજા માનસિંહની આગેવાની હેઠળની મુઘલ સેના સામસામે આવી. મુઘલોની સંખ્યાબળની સામે હોવા છતાં, મહારાણા પ્રતાપની સેના બહાદુરીથી લડી. આ યુદ્ધમાં મુઘલોને વિજય મળ્યો, પરંતુ તેઓ મહારાણા પ્રતાપને પકડી શક્યા નહીં, અને તેઓએ મુઘલો સામેનો સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો.
મહારાણા પ્રતાપ, ઉદયસિંહના પુત્ર, એક અસાધારણ યોદ્ધા હતા. 1576માં હલ્દીઘાટી યુદ્ધ, મેવાડ અને મુઘલ (અકબરના સેનાપતિ માનસિંહ) વચ્ચે થયું. આ યુદ્ધમાં, મહારાણા પ્રતાપે પોતાના ઘોડા ચેતક સાથે બહાદુરીપૂર્વક લડાઈ લડી. આ યુદ્ધ બાદ પણ મેવાડના શાસકો મુઘલ સામ્રાજ્ય સામે અડીખમ ઊભા રહ્યા.
1818માં, મેવાડના શાસકો બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સાથે સંધિ કરી, જેના દ્વારા ઉદયપુર બ્રિટિશ પ્રોટેક્ટોરેટ બન્યું. 1947માં ભારત સ્વતંત્ર થયા બાદ, 1949માં ઉદયપુર રાજસ્થાન રાજ્યમાં શામેલ થયું.
આજે, ઉદયપુર વિશ્વના શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન સ્થળોમાંનું એક છે. UNESCO વર્લ્ડ હેરિટેજ શહેર તરીકે તેને ઓળખ મળી છે. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.
