ભગવાન શિવનું આ સ્થળ છે મણિમહેશ કૈલાશ જે હિમાચલ પ્રદેશમાં આવેલું છે. આ પવિત્ર સ્થળ પંચ કૈલાશમાંનું એક માનવામાં આવે છે. કૈલાશ પર્વતની તળેટીમાં આવેલા માનસરોવર તળાવની જેમ અહીં પણ એક તળાવ આવેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શિવે દેવી પાર્વતી સાથેના લગ્ન પહેલા મણિમહેશ કૈલાશની રચના કરી હતી.
મણિમહેશ કૈલાસ એક પવિત્ર તીર્થસ્થાન
મણિમહેશ કૈલાશ પર્વત હિમાચલ પ્રદેશના ચંબા જિલ્લામાં સ્થિત એક પવિત્ર સ્થળ છે. પંચ કૈલાશમાંથી એક મણિ મહેશ કૈલાશ પાસે તળાવ છે. આ તળાવનું નામ મણિ મહેશ તળાવ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે માનસરોવર અને મણિ મહેશ તળાવની ઊંચાઈ લગભગ સમાન છે. મણિમહેશ તળાવની ઊંચાઈ સમુદ્ર સપાટીથી લગભગ 4000 મીટર છે જ્યારે મણિમહેશ કૈલાશની ઊંચાઈ 5486 મીટર છે.
મણિમહેશ કૈલાશ યાત્રા
દર વર્ષે ભગવાન શિવના ઘણા ભક્તો મણિમહેશ કૈલાશની મુલાકાત લે છે. આ યાત્રા ભરમૌરથી શરૂ થાય છે અને અહીંથી મુસાફરોએ લગભગ 13 કિલોમીટર ચાલવું પડે છે. દર વર્ષે ભાદ્રપદ મહિનામાં અહીં યાત્રા શરૂ થાય છે. મણિ મહેશ કૈલાશની યાત્રા 2025 માં 26 ઓગસ્ટથી શરૂ થશે.
ધાર્મિક માન્યતાઓ
ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતી ઘણીવાર મણિમહેશ કૈલાશની મુલાકાત લે છે. દેવી પાર્વતી સાથેના લગ્ન પહેલાં ભગવાન શિવે મણિમહેશ પર્વતની રચના કરી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે કૈલાશ પર્વતની જેમ આ મણિ મહેશ કૈલાશ પણ અજેય છે. એટલે કે આજ સુધી કોઈ તેની ટોચ પર પહોંચી શક્યું નથી. એકવાર એક ભારત-જાપાની ટીમે આ પર્વત પર ચઢવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો પરંતુ તેઓ સફળ થયા ન હતા. સ્થાનિક લોકોના મતે ભગવાન શિવની ઇચ્છા વિના કોઈ પણ આ પર્વત પર ચઢી શકતું નથી.
એક સ્થાનિક દંતકથા અનુસાર એકવાર ગદ્દી સમુદાયના એક માણસે તેના ઘેટાં સાથે પર્વત પર ચઢવાનો પ્રયાસ કર્યો. જોકે તે શિખર પર પહોંચી શક્યો નહીં અને રસ્તામાં તે અને તેના ઘેટાં પથ્થર બની ગયા. સ્થાનિક લોકો માને છે કે મણિમહેશ પર્વતના મુખ્ય શિખર નીચેના નાના શિખરો ગદ્દી સમુદાયના માણસ અને તેના ઘેટાંના પથ્થરોમાં ફેરવાઈ જવાને કારણે બન્યા હતા.
મણિમહેશ તળાવ પાસે એક પ્રતિમા
મણિમહેશ તળાવના એક ખૂણામાં ભગવાન શિવની આરસપહાણની પ્રતિમા છે. મણિમહેશ કૈલાશની મુલાકાતે આવતા ભક્તો આ મૂર્તિની પૂજા કરે છે. માનસરોવર તળાવની જેમ મણિ મહેશ તળાવમાં પણ ભક્તો સ્નાન કરે છે. સ્નાન કર્યા પછી ભક્તો આ તળાવની પરિક્રમા પણ કરે છે. મણિમહેશ તળાવ પહેલાં ગૌરી કુંડ અને શિવ ક્રોત્રી નામના બે પવિત્ર ધાર્મિક સ્થળો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી પાર્વતી ગૌરી કુંડમાં સ્નાન કરે છે જ્યારે ભગવાન શિવ શિવ ક્રોત્રીમાં સ્નાન કરે છે. આ જ કારણ છે કે મહિલા ભક્તો ગૌરી કુંડમાં સ્નાન કરે છે અને પુરુષ ભક્તો શિવ ક્રોટરીમાં સ્નાન કરે છે.
મણિમહેશ કૈલાશ રત્નનું રહસ્ય
“મણિમહેશ” નામનો શાબ્દિક અર્થ ભગવાન શિવનું રત્ન અથવા ભગવાન શિવના મુગટમાં રત્ન થાય છે. ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર પૂર્ણિમાની રાત્રે પર્વત પર સ્થિત મણિમાંથી કિરણો ભેગા થાય છે અને મણિમહેશ તળાવમાં દેખાય છે. આ ખૂબ જ મંત્રમુગ્ધ કરનારું દૃશ્ય છે. જોકે વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે આ રત્નને કારણે નહીં પરંતુ ગ્લેશિયરમાંથી પરાવર્તિત થતા પ્રકાશને કારણે થાય છે.
સ્થાનિક ગદ્દી સમુદાય માટે ખાસ સ્થળ
હિમાચલમાં રહેતા ગદ્દી સમુદાયના લોકો ભગવાન શિવને તેમના પ્રિય દેવતા માને છે. આ લોકો મણિ મહેશ કૈલાશના વિસ્તારને શિવભૂમિ કહે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શિવ ભસ્માસુરથી બચવા માટે ધાંચો ધોધ પાછળ એક ગુફામાં છુપાઈ ગયા હતા. ભસ્માસુરનો પાછળથી ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા વધ કરવામાં આવ્યો.
