ઈરાન અને ઈઝરાયલ વચ્ચે વધી રહેલા યુદ્ધસદૃશ તણાવના પગલે સમગ્ર વિશ્વ ચિંતિત છે, પરંતુ તણાવના વચમાં ઈરાન દ્વારા સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુઝ બંધ કરવાની ધમકી સૌથી વધુ ચિંતાનો વિષય બની છે. જોકે, યુએસ પેન્ટાગોનના પૂર્વ અધિકારી માઈકલ રુબિનએ આ સંભવિત પગલાને “આત્મઘાતી” ગણાવતા જણાવ્યું છે કે ઈરાન એવું કોઈ નિર્ણય લાંબા સમય માટે લઈ શકશે નહીં, ખાસ કરીને ચીનના કારણે.
હોર્મુઝનો જળમાર્ગ વૈશ્વિક ઊર્જા પુરવઠા માટે નરવાસીયું સ્થાન ધરાવે છે. અહીંથી દરરોજ આશરે 20 મિલિયન બેરલ ક્રૂડ ઓઈલ વૈશ્વિક બજારમાં પહોંચે છે, જેમાંથી લગભગ 44% એશિયા તરફ જાય છે—અને સૌથી મોટો હિસ્સો ચીન અને ભારત તરફ જ જાય છે. માઈકલ રુબિનના મતે, જો ઈરાન આ માર્ગ બંધ કરે તો શરૂઆતમાં વિશ્વના અન્ય દેશોને ખટકાવું શક્ય છે, પરંતુ લાંબા ગાળે આ પગલું ઈરાનની પોતાની અર્થવ્યવસ્થા માટે વિનાશકારી સાબિત થશે. ઈરાનની મુખ્ય આવક તેલ અને ગેસની નિકાસમાંથી થાય છે. જો આ જ નિકાસનો માર્ગ બંધ થાય, તો સૌથી મોટો આર્થિક ઝટકો તેહરાનને જ પડશે.
મહત્વની બાબત એ છે કે ચીન ઈરાનનો સૌથી મોટો વ્યાપાર સાથીદાર છે અને તેની ઊર્જા જરૂરિયાતનો મોટો હિસ્સો હોર્મુઝ મારફતે આવતો ઈરાન અને અન્ય ખાડી દેશોના તેલ પરથી નિર્ભર છે. જો હોર્મુઝ બંધ થાય, તો ચીનની energy security, ખાસ કરીને તેના ઔદ્યોગિક અને લોજિસ્ટિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર સીધી અસર થશે. માઈકલ રુબિનના જણાવ્યા મુજબ, ચીન ભલે જાહેરમાં ઇરાનની નીતિ પર ટિપ્પણી ન કરે, પરંતુ પાછળથી તે આર્થિક દબાણ અથવા રાજનૈતિક દસ્તાવેજો દ્વારા ઈરાનને આ પગલું ન ભરવા દબાણ કરશે.
અત્યાર સુધીના ઉદાહરણો દર્શાવે છે કે ચીને ઈરાનમાં મોટી મૌલિક ઠેર ઠેર મૂડીગત રોકાણ કર્યું છે, જેમાં શિયાનથી તેહરાન સુધીની રેલવે, તેલ ક્ષેત્રોમાં ભાગીદારી અને BRI (Belt and Road Initiative) હેઠળના અનેક પૂરવઠા માર્ગો શામેલ છે. આ તમામ પાટા એવા દરિયાઈ અને જમીન આધારિત માર્ગો પર આધાર રાખે છે જે હોર્મુઝના ખુલ્લા હોવા પર નિર્ભર છે. જો આ માર્ગમાં અવરોધ આવે, તો ચીન માટે પણ આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર અને ઊર્જા પર્વતી નડી કાપી નાખી હોવાનું સાબિત થાય.
અન્ય વ્યૂહાત્મક વિશ્લેષકોએ પણ કહ્યું છે કે હોર્મુઝને બંધ કરવાની ધમકી આપવા જેટલું સરળ છે, તે ટેક્નિકલ અને લોજિસ્ટિકલી અમલમાં મૂકવું બહુ જ મુશ્કેલ છે. જેટલાં જહાજો અહીંથી પસાર થાય છે, તેને રોકવા માટે ઈરાનને ચોખ્ખું સૈન્ય દબાણ કે દરિયાઈ નિયંત્રણ જરૂરી બને, જેનાથી અમેરિકા સહિત અગ્રમૂખ્ય નેવિ ટુકડીઓના ટકરાવની સંભાવના પણ ઊભી થાય છે.
સાંકળરૂપ અસર તરીકે, જો હોર્મુઝ બંધ થાય તો તેલના ભાવો વૈશ્વિક બજારમાં $120 પ્રતિ બેરલ અથવા વધુ સુધી પહોંચી શકે છે, જેનાથી માત્ર ભારત જ નહીં પણ સમગ્ર વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં ફુગાવાની નવી લહેર આવી શકે છે.
આથી નિષ્કર્ષ રૂપે માઈકલ રુબિન અને અન્ય વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે ભલે ઈરાન રાજકીય અને તણાવના ઉપશમ માટે હોર્મુઝ બંધ કરવાની ધમકી આપે, પરંતુ વાસ્તવમાં તે પગલું ભરવું તે તેની આર્થિક સ્વાર્થ અને દ્વિપૂક્ષી સંબંધો માટે વિનાશકારી અને અવ્યવહારૂક સાબિત થશે. ચીન જેવા ઊર્જા પર નિર્ભર સાથીદારો પણ તેને એ દિશામાં આગળ વધવા નહીં દે.
અમારી યુટ્યુબ ચેનલને લાઈક, શેર અને સબસ્ક્રાઈબ કરશો
हमारी यूट्यूब चैनल को लाइक, शेयर और सब्सक्राइब करे
Like, Share and Subscribe our YouTube channel
