જ્યાં એક તરફ અમેરિકા-યુરોપ અને ચીન વચ્ચે ટ્રેડ વોર ચાલી રહી છે. બીજી તરફ ભારતે પણ ચીન સામે મોરચો માંડ્યો છે. પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે એક એવી ટીમ તૈયાર કરી છે, જે ચીનને વેપાર અને વેપારના મોરચે પાઠ ભણાવવા માટે તૈયાર છે. તેમ છતાં ચીન સાથે ભારતનો દ્વિપક્ષીય વેપાર સતત વધી રહ્યો છે. તેમ છતાં ભારત ચીનમાંથી આયાત ઘટાડવા માટે સતત પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ચીન સામેની આ ગતિવિધિમાં અમેરિકા, બ્રિટન અને જાપાન છે, આ વખતે તાઈવાન, સ્વીડન, દક્ષિણ કોરિયા અને જર્મની પણ આ યાદીમાં સામેલ થયા છે.
સરકારી અધિકારીઓ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલી 12 દેશોની યાદી પર એક નજર નાખો, આમાંથી થોડા જ દેશો એવા હશે જેમના ચીન સાથે વ્યૂહાત્મક સંબંધો વધુ સારા હશે. અન્યથા ચીનના દક્ષિણ કોરિયા, જાપાન, અમેરિકા, બ્રિટન, તાઈવાન, જર્મની અને સ્વીડન જેવા દેશો સાથે સારા સંબંધો નથી. યુએઈ અને સાઉદી અરેબિયા જેવા કેટલાક ગલ્ફ દેશો ઉપરાંત રશિયા સાથે ચીનના સંબંધો ખરાબ તો નથી પણ એટલા સારા નથી. તો તેનો અર્થ શું છે? શું ભારત ચીનને વિશ્વના વેપારના ટેબલ પરથી દૂર કરવા માંગે છે?
શું ભારતને વિશ્વાસ છે કે જ્યાં સુધી વૈશ્વિક બજારમાં ચીનનું અસ્તિત્વ ચાલુ રહેશે ત્યાં સુધી ભારત વિશ્વના ટ્રેડિંગ ટેબલનો ચહેરો નહીં બની શકે, જેનું સપનું પીએમ નરેન્દ્ર મોદી લાંબા સમયથી જોઈ રહ્યા છે અને છેલ્લા 9 વર્ષથી હું દેશની મુલાકાત લઈ રહ્યો છું. દેશ પછી? પ્રશ્ન બહુ અઘરો છે, પણ જવાબ પણ આ પ્રશ્નોના પડછાયા નીચે છુપાયેલો છે. તો ચાલો પીએમ મોદીના આ માસ્ટર સ્ટ્રોકને લેયર બાય લેયર ખોલીને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ, જે આ 12 દેશોની મદદથી રમવા માંગે છે.
આ છે પીએમ મોદીની 12 દેશોની ટીમ
વાસ્તવમાં, વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયે વેપાર અને રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક વિગતવાર યોજના તૈયાર કરી છે. આ યોજના હેઠળ 12 દેશોની યાદી તૈયાર કરવામાં આવી છે, જેની સાથે ભારત પ્રાયોરિટી લેવલ પર બિઝનેસ કરશે. આ યાદી તૈયાર કરવા માટે વાણિજ્ય વિભાગ, ડિપાર્ટમેન્ટ ફોર પ્રમોશન ઓફ ઈન્ડસ્ટ્રી એન્ડ ઈન્ટરનલ ટ્રેડ, એમ્બેસી ઓફ ઈન્ડિયા અને ઈન્વેસ્ટ ઈન્ડિયાના અધિકારીઓએ ભારે જહેમત અને મહેનત કરી છે.
આ યાદીમાં અમેરિકા, બ્રાઝિલ, કેનેડા, UAE, સાઉદી અરેબિયા, બ્રિટન, જર્મની, સ્વીડન, જાપાન, તાઈવાન, દક્ષિણ કોરિયા અને રશિયાનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તાઈવાનના સેમિકન્ડક્ટર અને રશિયાના તેલ, આ ટીમને આ સમગ્ર રમતને સંભાળવા અને ચીનને સંપૂર્ણપણે બાકાત રાખવા માટે ખૂબ જ સમજી વિચારીને તૈયાર કરવામાં આવી છે. આ ટીમની રચના કરવા માટે વિવિધ વિભાગોના અધિકારીઓએ ચાલુ નિકાસ આયાત અને બાહ્ય રોકાણના વલણો અને લગભગ 20 દેશો સાથે વ્યૂહાત્મક જોડાણનું ઊંડાણપૂર્વક વિશ્લેષણ કર્યું છે. જે બાદ આ 12 દેશોના નામ સામે આવ્યા.
ચીન કેવી રીતે પરાજિત થશે?
આ 12 દેશો સાથે વેપાર વ્યૂહાત્મક યોજના પણ તૈયાર કરવામાં આવી છે અને સંબંધોને વધુ મજબૂત કરવા માટે, વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયે આ 12 દેશોમાં રોડ શોનું આયોજન કરવાની યોજના બનાવી છે, જેમાં રોકાણ અને વેપાર પ્રોત્સાહન કાર્યક્રમો પણ સામેલ હશે. બીજી તરફ, મંત્રાલયે દેશના ઉદ્યોગો અને નિકાસને ભારતમાં વિશ્વ સ્તરના વેપાર મેળાનું આયોજન કરવા જણાવ્યું છે અને આ 12 દેશોમાં ભારતની ભાગીદારી મહત્તમ હોવી જોઈએ. ગયા મહિને માહિતી આપતા વાણિજ્ય સચિવ સુનીલ બર્થવાલે જણાવ્યું હતું કે મંત્રાલય નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વેપાર નીતિ પર કામ કરી રહ્યું છે. જેમાં ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ કોમર્સ, ડિપાર્ટમેન્ટ ફોર પ્રમોશન ઓફ ઈન્ડસ્ટ્રી એન્ડ ઈન્ટરનલ ટ્રેડ અને વિદેશમાં ભારતીય દૂતાવાસનું સંપૂર્ણ ધ્યાન આ 12 દેશોમાં રહેશે.
ચીન સાથે ભારતનો વેપાર કેટલો છે?
જો આપણે ભારત અને ચીનના વેપારની વાત કરીએ તો ગયા નાણાકીય વર્ષમાં ચીન ભારતને સૌથી વધુ નિકાસ કરતો હતો. ચીનથી ભારતમાં મોકલવામાં આવેલા શિપમેન્ટમાં 4.16 ટકાનો વધારો થયો છે, જે કુલ $98.51 બિલિયન થઈ ગયો છે. વાણિજ્ય મંત્રાલય દ્વારા જારી કરવામાં આવેલા આંકડા મુજબ આયાતમાં વધારો અને નિકાસમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. જેના કારણે દેશની વેપાર ખાધમાં જબરદસ્ત વધારો થયો હતો. ચીનમાં ભારતની નિકાસ 28 ટકા ઘટીને 15.3 અબજ ડોલર થઈ છે. નાણાકીય વર્ષ 2023માં વેપાર ખાધ $72.9 બિલિયનથી વધીને 2022માં $77.6 બિલિયન થવાની ધારણા છે.
ભારતની નિકાસ અને આયાત
બીજી તરફ મે મહિનામાં ભારતની એકંદર નિકાસમાં પણ નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. મે મહિનામાં ભારતની નિકાસ 10 ટકાથી વધુ ઘટીને $34.98 બિલિયન થઈ ગઈ છે. માર્ગ દ્વારા, આયાતમાં પણ 6 ટકાથી વધુનો ઘટાડો થયો હતો, જે $ 57 બિલિયન પર આવ્યો હતો, જેનો અર્થ છે કે વેપાર ખાધ $ 22 બિલિયન સાથે 5 મહિનાની ટોચ પર પહોંચી ગઈ છે.
હવે પીએમ નરેન્દ્ર મોદી સામે કેટલાક સવાલો ઉભા છે. શું પીએમ મોદીનો આ માસ્ટર સ્ટ્રોક સફળ થશે? ચીનમાંથી ભારતની આયાત સતત વધી રહી છે ત્યારે શું ચીનને અલગ કરીને ભારતનું કામ સફળ થશે? પીએમ મોદીના આ પગલા પર ભારત કે ચીન કેવી પ્રતિક્રિયા આપશે? કારણ કે અમેરિકા અને યુરોપ બાદ ભારતે ચીન સામે જે મોરચો ખોલ્યો છે તેનો જવાબ ચીન પણ જલ્દી આપી શકે છે અને તેના માટે ભારતે અગાઉથી તૈયારી કરવી પડશે.
