પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ લાલ કિલ્લાના મંચ પરથી પરિવારવાદને લોકતંત્ર માટે સૌથી જોખમી ગણાવ્યો હતો. મોદીએ આ ભાષણ દરમિયાન ઓછામાં ઓછા બાર વખત પરિવારવાદનું નામ લીધું હતું. સંબોધન દરમિયાન તેમણે રાજનીતિથી પરિવારવાદને ખત્મ કરવાની વાત પણ કરી હતી.
જોકે પરિવારવાદ પર ચાલી રહેલી ચર્ચા વચ્ચે NDAમાં સામેલ પાર્ટીઓના આંકડા ચોંકાવનારા છે. JDSના પ્રવેશથી વંશવાદ પર ભાજપના વલણ પર સવાલો ઉભા થયા છે. એપ્રિલ 2023માં કર્ણાટકમાં એક રેલીમાં વડાપ્રધાન મોદીએ JDSને એક પરિવારની પ્રાઇવેટ લિમિટેડ પાર્ટી ગણાવી (Modi called JDS a private limited party of a family) હતી. JDSની સાથે સાથે ભાજપના 13 સહયોગીઓની રાજનીતિ વંશવાદ પર આધારિત છે. આમાંના ઘણા પક્ષો હજુ પણ સત્તામાં છે. ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર અને મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપ ગઠબંધનમાં સમાવિષ્ટ મોટા ભાગના પક્ષો પરિવારની પક્કડમાં છે.
જાણો કયા કયા પક્ષોમાં પરિવારવાદ હાવી
જનતા દળ સેક્યુલર (JDS) – આ પાર્ટીની સ્થાપના પૂર્વ વડાપ્રધાન એચ ડી દેવગૌડાએ કરી હતી. આ પાર્ટીનો મુખ્ય આધાર કર્ણાટક અને કેરળમાં છે. હાલમાં જ JDSએ બીજેપી ગઠબંધનમાં સામેલ થવાની જાહેરાત કરી છે. JDSના સ્થાપક એચડી દેવગૌડા હાલમાં રાજ્યસભાના સાંસદ છે. દેવગૌડાના બે પુત્રો એચડી કુમારસ્વામી અને એચડી રેવન્ના ધારાસભ્ય છે, જ્યારે રેવન્નાનો પુત્ર પ્રજ્વલ હાલમાં સાંસદ છે. કુમારસ્વામીના પુત્ર નિખિલે લોકસભાની ચૂંટણી લડી હતી પરંતુ જીત મેળવી શક્યો નહોતો. દિલ્હીમાં અમિત શાહના સ્થાને થયેલી બેઠકમાં કુમારસ્વામીની સાથે નિખિલ પણ હાજર હતા. અહેવાલ મુજબ JDSએ ભાજપ પાસે કુલ 6 લોકસભાની સીટોની માંગ મૂકી છે. પાર્ટીને ઓછામાં ઓછી 5 બેઠક મળવાની આશા છે.2019માં દેવેગૌડા પરિવારના ત્રણ નેતાઓ ચૂંટણી જંગમાં હતા.
શિવસેના– શિવસેનાની કમાન એકનાથ શિંદે પાસે છે. એકનાથ શિંદેના પરિવારના બે નેતાઓ હાલમાં સક્રિય રાજકારણમાં છે. એકનાથ શિંદે પોતે મુખ્યમંત્રી છે, જ્યારે તેમના પુત્ર શ્રીકાંત થાણે બેઠક પરથી સાંસદ છે. શિંદેના ભાઈ પણ રાજકારણમાં ખૂબ સક્રિય છે. શિવસેનાની સ્થાપના બાળાસાહેબ ઠાકરેએ કરી હતી. લોકસભાની કુલ 48 બેઠકો ધરાવતા મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેનાની રાજનીતિ છે. શિવસેના ક્વોટાના ઘણા મંત્રીઓ, ધારાસભ્યો અને સાંસદોના પરિવારો સ્થાનિક રાજકારણમાં સક્રિય છે.
NCP (અજિત) – NCPમાંથી બળવો કરી અજીત પવાર પોતાના ધારાસભ્યોને લઈને ભાજપ સાથે મિલાવી દીધો છે. અજીત જૂથના નવ મંત્રીઓ હાલ સરકારમાં છે. NCP અજિત જૂથના 9 મંત્રીઓ ભાજપ સરકારમાં સામેલ છે. અજીત મહારાષ્ટ્રના શક્તિશાળી નેતા શરદ પવારના ભત્રીજા છે. અજિત પવારની સાથે NCPના ધનંજય મુંડે અને અદિતિ તટકરે મહારાષ્ટ્ર સરકારમાં મંત્રી છે. ધનંજય શક્તિશાળી નેતા ગોપીનાથ મુંડેના ભત્રીજા છે જ્યારે અદિતિ સુનીલ તટકરેની પુત્રી છે.
JJP– હરિયાણાની જનનાયક જનતા પાર્ટી પણ NDAએ ગઠબંધનમાં સામેલ છે. આ પાર્ટીના વડા અજય ચૌટાલા છે, જે પૂર્વ નાયબ વડાપ્રધાન ચૌધરી દેવીલાલના પૌત્ર છે. અજય ચૌટાલાના પિતા ઓમ પ્રકાશ ચૌટાલા હરિયાણાના મુખ્યમંત્રી રહી ચૂક્યા છે. અજય ચૌટાલાના ભાઈ અભય ચૌટાલા હાલમાં ધારાસભ્ય છે. અજયનો પુત્ર દુષ્યંત હાલમાં હરિયાણા સરકારમાં ડેપ્યુટી સીએમ છે. જનનાયક જનતા પાર્ટીની રચના પારિવારિક વિવાદ બાદ કરવામાં આવી હતી.
LJP (R) અને RLJP– રામવિલાસ પાસવાનની પાર્ટી LJP હાલમાં બે અલગ અલગ જૂથોમાં વહેંચાયેલી છે. પાસવાનના ભાઈ પશુપતિ પારસ આરએલજેપીના વડા છે અને પાસવાનના પુત્ર ચિરાગ એલજેપી (આર)ના વડા છે. બંને જૂથ ભાજપમાં છે. સંસોપાથી રાજકીય કારકિર્દી શરૂ કરનાર રામવિલાસ પાસવાન જ્યારે NDAમાં જોડાયા ત્યારે તેમના પરિવારના ચાર સભ્યો સક્રિય રાજકારણમાં હતા. રામચંદ્રના મૃત્યુ બાદ તેમના પુત્રોએ રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો છે. હાલમાં પશુપતિ કેબિનેટ મંત્રી છે અને પ્રિન્સ આરએલજેપી ક્વોટામાંથી સાંસદ છે. ચિરાગ LJP (R)ના સાંસદ છે. રામવિલાસ પાસવાનની પત્ની રીના પાસવાન પણ રાજકારણમાં પ્રવેશ કરે તેવી શક્યતા પણ છે.
હમ (સે)– જીતન રામ માંઝીની પાર્ટી હિન્દુસ્તાન અવમ મોરચા પણ NDA ગઠબંધનનો એક ભાગ છે. માંઝી બિહારના મુખ્યમંત્રી રહી ચૂક્યા છે. 2015માં જેડીયુથી અલગ થયા બાદ તેણે 2015માં પોતાની પાર્ટી બનાવી હતી. જીતન રામ માંઝીના પરિવારના સભ્યો પણ તેમની પાર્ટી પર વર્ચસ્વ ધરાવે છે. માંઝીના પુત્ર સંતોષ સુમન પાર્ટીના સત્તાવાર વડા છે. તેઓ નીતીશ સરકારમાં મંત્રી પણ રહી ચૂક્યા છે. માંઝીના વેવાઈ પણ પાર્ટીના સિમ્બોલથી ધારાસભ્ય છે.જીતન રામ માંઝીની વહુ દીપા માંઝી પણ સોશિયલ મીડિયા પર ઘણી એક્ટિવ છે. તેમના રાજકારણમાં પ્રવેશને લઈને અટકળો ચાલી રહી છે.
NPP– નેશનલ પીપલ્સ પાર્ટી પણ નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સમાં સામેલ છે. NPPના વડા કોનરાડ સંગમા હાલમાં મેઘાલયના મુખ્યમંત્રી છે. કોનરાડના પિતા પીએ સંગમા દેશના પીઢ નેતા હતા. પીએ સંગમા લોકસભાના સ્પીકર પણ રહી ચૂક્યા છે. 2012માં તેઓ ભાજપના સમર્થનથી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી પણ લડ્યા હતા. સંગમાએ તેમની રાજકીય કારકિર્દી કોંગ્રેસમાંથી શરૂ કરી હતી. કોનરેડની બહેન અગાથા સંગમા હાલમાં લોકસભા સાંસદ છે. અગાથા મનમોહન સિંહ સરકારમાં મંત્રી પણ રહી ચૂક્યા છે.કોનરાડના ભાઈ જેમ્સ સંગમા પણ મેઘાલય સરકારમાં મંત્રી રહી ચૂક્યા છે.
અપના દળ (એસ)- અપના દળ (સોનેલાલ)નું નેતૃત્વ અનુપ્રિયા પટેલ કરે છે, જે મોદી કેબિનેટમાં મંત્રી પણ છે. અનુપ્રિયાને રાજકારણ વારસામાં મળ્યું છે. તેમના પિતા સોનેલાલ પટેલ ઉત્તર પ્રદેશના શક્તિશાળી રાજકારણી હતા. અનુપ્રિયાની માતા ક્રિષ્ના પટેલ, બહેન પલ્લવી પટેલ અને પતિ આશિષ પટેલ રાજકારણમાં સક્રિય છે. પલ્લવી સમાજવાદી પાર્ટીની ધારાસભ્ય છે. આશિષ યોગી સરકારમાં અપના દળ (એસ) ક્વોટામાંથી મંત્રી છે.
ઉત્તર પ્રદેશની સુહેલદેવ સમાજ પાર્ટી તાજેતરમાં NDAમાં સામેલ થઈ છે. સુભાષપાના વડા ઓમ પ્રકાશ રાજભર છે, જેઓ હાલમાં વિધાનસભાના સભ્ય છે. સુભાસ્પા રાજભર અને અત્યંત પછાત સમુદાયોના મુદ્દાઓ પર રાજનીતિ કરે છે.ઓમ પ્રકાશ રાજભરની પાર્ટી પણ ભાઈ-ભત્રીજાવાદથી દુર નથી. ઓમ પ્રકાશના મોટા પુત્ર અરવિંદ રાજભરના મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. હાલમાં તેઓ પાર્ટીના મુખ્ય મહાસચિવ છે. તેમના નાના પુત્ર અરુણ રાજભર પાર્ટીના મુખ્ય પ્રવક્તા છે.ઉત્તર પ્રદેશ વિધાનસભામાં સુભાસપ પાસે હાલમાં 6 ધારાસભ્યો છે.
નિષાદ પાર્ટી– સંજય નિષાદની નિષાદ પાર્ટી પણ બીજેપી ગઠબંધનનો એક ભાગ છે. આ પાર્ટી યુપીના કુશીનગર, ગોરખપુર, મહારાજગંજ અને સંત કબીરનગરમાં ખૂબ સક્રિય છે. નિષાદ પક્ષમાં પણ પરિવારવાદનું વર્ચસ્વ છે.સંજય નિષાદ પોતે હાલમાં યોગી સરકારમાં મંત્રી છે. તેમના પુત્ર પ્રવીણ નિષાદ ભાજપના સિમ્બોલ પર સંત કબીરનગરથી સાંસદ છે. ઉત્તર પ્રદેશ વિધાનસભામાં નિષાદ પાર્ટી પાસે હાલમાં 6 ધારાસભ્યો છે.
આ ઉપરાંત NDAની તમિલ મનીલા કોંગ્રેસ પણ વંશવાદમાંથી જન્મેલી પાર્ટી છે. તમિલ મનીલા કોંગ્રેસના પ્રમુખ જીકે વાસન શક્તિશાળી નેતા જીકે મૂપનારના પુત્ર છે. નાગા પીપલ્સ ફ્રન્ટ પાર્ટીમાં પણ નેપોટિઝમનું વર્ચસ્વ છે. પાર્ટીના અધ્યક્ષ નેફિયુ રિયો પોતે મુખ્યમંત્રી છે જ્યારે તેમના ભાઈ ઝેલિયો રિયો નાગાલેન્ડ સરકારમાં મંત્રી રહી ચૂક્યા છે.
