ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO)એ ગત ગુરુવારે SpaDeX મિશન હેઠળ અવકાશમાં બે ઉપગ્રહોને ડોક કરવાના ચોથા પ્રયાસને સફળ બનાવ્યો છે. આ પ્રયોગ અંતર્ગત, બંને ઉપગ્રહોમાં સફળતા મળી છે તે ISRO માટે એક અદભુત અનુભવ છે.
ડોકીંગ શું છે?
અવકાશ ડોકિંગ એ એક અત્યંત જટિલ અને મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રકારે છે, જે અવકાશયાત્રામાં મિશનો માટે એક મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
અવકાશ ડોકિંગ:
- એ પ્રક્રિયામાં બે અવકાશયાન અથવા ઉપગ્રહો એકબીજાના સચોટ ગતિ અને સ્થિતિશાસ્ત્રનું પાલન કરતા મળીને જોડાય છે.
- ડોકિંગના મુખ્ય હેતુઓમાં શામેલ છે:
- ડેટા અને સંચાર: એકબીજાના વચ્ચે માહિતીનું વહન કરવું.
- વિદ્યુત સ્ત્રોતોનું સંચાલન: એક યાન બીજા યાનને પાવર પ્રદાન કરી શકે.
- મિશન સહકાર: ઉપગ્રહો અથવા અવકાશયાનોને વિશિષ્ટ કામગીરી માટે જોડવું, જેમ કે રિસર્ચ કરવું, સપ્લાય ટ્રાન્સફર કરવું, અથવા મેન્ટેનન્સ કરવું.
ડોકિંગના ઉદાહરણો:
- આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ સ્ટેશન (ISS) માટે સપ્લાય અને સાહિત્ય પહોંચાડતી યાન.
- Apollo-Soyuz ટેસ્ટ પ્રોજેક્ટ, જ્યાં અમેરિકન અને રશિયન અવકાશયાનો પ્રથમ વખત ડોકિંગ કર્યું હતું.
- નિભાવ અને મિશન વિસ્તરણ માટે ઉપગ્રહોના સમૂહો.
ડોકિંગ પ્રક્રિયા માટે અદ્યતન ટેક્નોલોજી, સ્વચાલિત નિયંત્રણ સિસ્ટમો અને ગુણવત્તાવાળી પ્રણાલીઓ જરૂરી હોય છે.
SpaDeX મિશન શું છે?
SpaDeX મિશનમાં બે ઉપગ્રહોનો સમાવેશ થાય છે, એક “ચેઝર” (પીછો કરનારો) અને બીજું “લક્ષ્ય” (ટાર્ગેટ). ચેઝર ઉપગ્રહનું કામ લક્ષ્ય ઉપગ્રહને પકડીને તેને ડોક કરવું હતું. આ મિશન દરમિયાન, બંને ઉપગ્રહોનું વજન લગભગ 220 કિલ્લો છે. આ મિશન 30 ડિસેમ્બર 2024ના રોજ ISROએ PSLV-C60 રૉકેટથી લોન્ચ કર્યો હતો. એ સમયે, બંને ઉપગ્રહોને પૃથ્વીથી 470 કિમી ઊંચાઇ પર અવકાશમાં તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા.
ISROએ જણાવ્યું હતું કે, સ્પેસ ડોકીંગનો ત્રીજો પ્રયાસ સફળ નથી થયો, પરંતુ બંને ઉપગ્રહો વચ્ચેનું અંતર 15 મીટરથી 3 મીટર સુધી ઘટાડવામાં સફળતા મળી હતી. આ પછી, ISROએ વધુ ડેટા વિશ્લેષણ કરીને ચોથો પ્રયાસ કર્યો, જે હવે સફળતા પામ્યો છે.
પરિણામ અને મહત્વ
આ સફળતા ISRO માટે એક મોટું પ્રગતિ છે, કારણ કે સ્પેસ ડોકીંગ ખૂબ જ ટકી છે અને એમાં કોઈપણ પ્રકારના નુકસાનથી બચવું જોઈએ. હવે, ISROને આ મિશનથી મળેલા ડેટાના આધારે, આગળના અવકાશ મિશનો માટે અનેક નવા માર્ગો ખુલી શકે છે.
