પરમાણુ ઊર્જા કાયદામાં થશે ફેરફાર, સરકારની વિચારણા

કેન્દ્ર સરકાર વાસ્તવમાં પરમાણુ ઉર્જા ક્ષેત્રમાં મોટા ફેરફાર લાવવા પર વિચાર કરી રહી છે, અને તેના પાછળ મુખ્ય હેતુ છે—2047 સુધીમાં 100 ગીગાવોટ પરમાણુ ઉર્જા ઉત્પાદન કરવાનો મોખરાવાળો લક્ષ્ય હાંસલ કરવો.

અહીં મુખ્ય મુદ્દાઓ છે જે સરકાર દ્વારા વિચારણા હેઠળ છે:

1. ખાનગી ક્ષેત્રને ભાગીદારીની મંજૂરી

• હાલ પરમાણુ ઉર્જા સંપૂર્ણપણે જાહેર ક્ષેત્રના કંટ્રોલ હેઠળ છે, ખાસ કરીને ન્યૂક્લિયર પાવર કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (NPCIL) દ્વારા સંચાલિત.

• સરકાર હવે ઈચ્છે છે કે ખાનગી કંપનીઓ પણ પરમાણુ ઉર્જા પ્લાન્ટના વિકાસ અને ઓપરેશનમાં ભાગ લઈ શકે, જેનાથી રોકાણ અને ટેકનોલોજીકલ નવીનતા વધશે.

2. પરમાણુ ઉર્જા કાયદામાં સુધારા

• સરકાર માટે સૌથી મોટો અવરોધ છે Atomic Energy Act, 1962, જે માત્ર જાહેર ક્ષેત્રની કંપનીઓને પરમાણુ ઉર્જાના ક્ષેત્રમાં કામ કરવાની મંજૂરી આપે છે.

• હવે આ કાયદામાં ફેરફાર કરીને ખાનગી ક્ષેત્રને પણ પ્રવેશ આપવાની તૈયારી છે.

3. Civil Liability for Nuclear Damage Act, 2010 (CLND) માં ફેરફાર

• આ કાયદો પરમાણુ અકસ્માતમાં જવાબદારી નક્કી કરે છે, જેમાં સાધન સપ્લાયર્સને પણ જવાબદાર ગણવામાં આવે છે.

• ઘણા વૈશ્વિક સપ્લાયર્સ આ જવાબદારીના કારણે ભારત સાથે વ્યાપાર કરતા શંકાતીત રહ્યા છે.

• હવે વિચારણા કરવામાં આવી રહી છે કે સપ્લાયર્સ માટે જવાબદારી ઓછી થાય કે નબળી પડે, જેથી વધુ ટેક્નોલોજી અને રોકાણ ખેંચી શકાય.

4. વિઝન 2047: 100 GW ન્યૂક્લિયર પાવર

• હાલમાં ભારત પાસે લગભગ 7 ગીગાવોટ જેટલી ન્યૂક્લિયર પાવર ક્ષમતા છે.

• 2047 સુધીમાં આને 100 GW સુધી પહોંચાડવાનું ટાર્ગેટ છે — જેનાથી પવન અને સૌર ઉર્જા ઉપરાંત પરમાણુ ઉર્જા પણ મોટા સ્તરે દેશના નોન-ફોસિલ ફ્યુઅલ ઉર્જા મિશનમાં મદદરૂપ થશે.

સરકાર નિયમનકારી સુધારાઓ પર પણ વિચાર કરી રહી છે અને ઇન્ડિયન નેશનલ સ્પેસ પ્રમોશન એન્ડ ઓથોરાઇઝેશન સેન્ટર (INSPACe) ના મોડેલનું મૂલ્યાંકન કરી રહી છે, જે અવકાશ ક્ષેત્ર માટે પ્રમોટર અને નિયમનકાર તરીકે કાર્ય કરે છે, જે 2020 માં ખાનગી ભાગીદારી માટે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું હતું. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે બજેટ 2020 માં પરમાણુ ઉર્જા ક્ષેત્ર ખોલવાની જાહેરાત કરી હતી, જે અત્યાર સુધી જાહેર ક્ષેત્રની કંપનીઓ સુધી મર્યાદિત હતું.

2033 સુધીમાં 5 SMR કાર્યરત થશે

તમને જણાવી દઈએ કે ન્યુક્લિયર પાવર કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (NPCL) દેશમાં ન્યુક્લિયર પાવર પ્લાન્ટ ચલાવે છે, જે દેશમાં 8.7 ગીગાવોટ વીજળી પૂરી પાડે છે. સીતારમણે 20,000 કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે નાના મોડ્યુલર રિએક્ટર (SMR) ના સંશોધન અને વિકાસ માટે ન્યુક્લિયર પાવર મિશનની પણ જાહેરાત કરી અને 2033 સુધીમાં 5 સ્વદેશી રીતે વિકસિત SMR કાર્યરત કરવાની પણ જાહેરાત કરી.

મોટા પાયે ઉત્પાદન વધારવાનો ઉદ્દેશ્ય

પરમાણુ ઊર્જા વિભાગના અધિકારીઓએ તાજેતરમાં જણાવ્યું હતું કે પરમાણુ ઊર્જા (Nuclear Power) મિશનનો ઉદ્દેશ્ય ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવાનો, નિયમનકારી માળખાને સરળ બનાવવાનો અને ભારતની વધતી જતી ઊર્જા જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે પરમાણુ ઊર્જા ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર વધારો કરવાનો છે. ત્યારબાદ, ભારતને વૈશ્વિક પરમાણુ વેપારમાં જોડાવા માટે ન્યુક્લિયર સપ્લાયર્સ ગ્રુપ (Nuclear Suppliers Group)માંથી મુક્તિ મળ્યા બાદ, વિદેશી પરમાણુ ઊર્જા કંપનીઓએ ભારતમાં પરમાણુ ઊર્જા પ્લાન્ટ સ્થાપવામાં રસ દાખવ્યો.

100 ગીગાવોટ પરમાણુ ઉર્જા ઉત્પાદનનું લક્ષ્ય

તમને જણાવી દઈએ કે 2008ના ઐતિહાસિક ભારત-અમેરિકા નાગરિક પરમાણુ કરાર પછી NSG મુક્તિ આપવામાં આવી હતી. જોકે, 2010નો નાગરિક જવાબદારી માટે પરમાણુ નુકસાન અધિનિયમ ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી માટે અવરોધ સાબિત થયો. ખાનગી ક્ષેત્રે કાયદાની કેટલીક જોગવાઈઓને અસ્વીકાર્ય અને પરમાણુ નુકસાન માટે પૂરક વળતર પરના આંતરરાષ્ટ્રીય સંમેલન (CSC) ની વિરોધાભાસી ગણાવી. આવી સ્થિતિમાં, સરકાર હવે આશા રાખે છે કે ખાનગી ક્ષેત્ર 2047 સુધીમાં 100 GW પરમાણુ ઉર્જા ઉત્પાદનના લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે રોકાણ કરશે.

50% હિસ્સો પીપીપીમાંથી આવવાની અપેક્ષા 

અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે 100 ગીગાવોટના લક્ષ્યાંકમાંથી લગભગ 50 ટકા જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી (પીપીપી)માંથી આવવાની અપેક્ષા છે. સંસદીય સમિતિએ એક મજબૂત નાણાકીય મોડેલ સ્થાપવાની પણ ભલામણ કરી છે જેમાં સરકારી પ્રોત્સાહનો, VGF અને સ્થાનિક અને વિદેશી રોકાણોને આકર્ષવા માટે ગેરંટીનો સમાવેશ થાય છે. સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે પરમાણુ ઉર્જા ઉત્પાદનમાં ખાનગી રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પરમાણુ ઉર્જા અધિનિયમ અને પરમાણુ નુકસાન માટે નાગરિક જવાબદારી કાયદામાં કાયદાકીય સુધારા ઝડપી બનાવવામાં આવે.