વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અમેરિકા મુલાકાત ચર્ચામાં છે. તેઓ 21થી 24 જૂન સુધી તેમની પ્રથમ રાજકીય મુલાકાત પર હશે. આ પહેલા તેઓ 7 વખત અમેરિકા જઈ ચૂક્યા છે. છેલ્લા 9 વર્ષમાં પીએમ મોદીની આ આઠમી યુએસ મુલાકાત છે. પરંતુ આ મુલાકાતની વિશેષતા એ છે કે પીએમ નરેન્દ્ર મોદીની આ પ્રથમ રાજકીય મુલાકાત છે.
એટલા માટે આ વખતે પીએમ મોદી અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિના મહેમાન બનશે. ભારતમાં પીએમ મોદી પહેલા પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહને રાજ્યની મુલાકાતે આમંત્રણ આપવામાં આવી ચુક્યા છે.
આ મુલાકાત બાદ વિશ્વના બે સૌથી મોટા લોકશાહી દેશો ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે વધુ નિકટતા થવાની સંભાવના છે. વાસ્તવમાં, જો બાઈડનના 4 વર્ષના કાર્યકાળમાં પીએમ મોદી એકમાત્ર એવા નેતા છે જેમને રાજ્યની મુલાકાત માટે આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું છે.
આ મુલાકાતને એ અર્થમાં પણ ખાસ માનવામાં આવી રહી છે કે સંરક્ષણ મુદ્દે ઘણા મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો લેવામાં આવે તેવી શક્યતા છે. આ કરારથી ભારતીય ફાઇટર તેજસમાં ઉપયોગમાં લેવાતા અમેરિકન જેટ એન્જિનનું ભારતમાં ઉત્પાદન સુનિશ્ચિત થવાની અપેક્ષા છે. આટલું જ નહીં, સશસ્ત્ર ડ્રોન સંબંધિત અન્ય એક ડીલ 22 હજાર કરોડ રૂપિયાની થવાની આશા છે.
પીએમ મોદીના અમેરિકા જવા પહેલા અમેરિકાના રક્ષા સચિવ લોયડ ઓસ્ટિન ભારત આવ્યા છે. લોઈડની ભારત મુલાકાતનો હેતુ ડ્રાફ્ટ વાટાઘાટોની તૈયારી કરવાનો હતો. બંને દેશો વચ્ચે સંરક્ષણ ક્ષેત્રે ભાગીદારીને લઈને INDUS-Xની ચર્ચા પૂરજોશમાં ચાલી રહી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભારત અને અમેરિકા સૈન્ય, ટેક્નોલોજી, લોજિસ્ટિક્સ અને નકશા શેર કરવા માટે એક કરાર કરવા જઈ રહ્યા છે. તેનો આધાર વર્ષ 2020ના કરારમાં જ તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો અને તેને મૂળભૂત વિનિમય અને સહકાર કરાર નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
અગાઉ, વર્ષ 2018 માં, અમેરિકા અને ભારત એકબીજાને ટેક્નોલોજી વેચવા માટે એક કરાર પર પહોંચ્યા હતા, જેને કોમ્યુનિકેશન્સ કમ્પેટિબિલિટી એન્ડ સિક્યુરિટી એગ્રીમેન્ટ નામ આપવામાં આવ્યું હતું. આ અંતર્ગત ભારત અને અમેરિકાની સેના ટેક્નિકલ ક્ષેત્રમાં બિઝનેસ કરી શકે છે. આ પહેલા પીએમ મોદીના કાર્યકાળ દરમિયાન અમેરિકા અને ભારત વચ્ચે લોજિસ્ટિક્સ એક્સચેન્જ મેમોરેન્ડમ ઓફ એગ્રીમેન્ટ થયું હતું. તેને ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંરક્ષણ પર ગંભીર અને સકારાત્મક પગલું ગણાવ્યું હતું.
ફેબ્રુઆરી 2020માં ભારતની મુલાકાતે આવેલા ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ભારત સાથે મહત્વપૂર્ણ કરાર કર્યા હતા. ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે આશરે $3 બિલિયનના સંરક્ષણ સોદાની ખાતરી કરવામાં આવી હતી. બંને દેશોએ ઊર્જા વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી, વેપાર અને લોકો-થી-લોકોના સંપર્ક પર વિશેષ ભાર મૂક્યો હતો. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની આ મુલાકાત દરમિયાન બંને દેશો વચ્ચે એ વાત પર સહમતિ થઈ હતી કે અમેરિકા ભારતને 24 MH-60 રોમિયો હેલિકોપ્ટર અને 6 H-64E અપાચે હેલિકોપ્ટર આપશે.
ભારતીય નૌકાદળની તાકાત વધારવા માટે 24 MH 60 રોમિયો હેલિકોપ્ટર ખરીદવાની વાત થઈ હતી. તે જ સમયે, ભારતીય વાયુસેનાની તાકાત વધારવા માટે 6 AH-64E અપાચે હેલિકોપ્ટર ખરીદવાની યોજના પર સહમતિ બની હતી. હકીકતમાં, AH-64E અપાચે વિશ્વના શ્રેષ્ઠ હેલિકોપ્ટરમાંથી એક માનવામાં આવે છે, જેના કારણે ભારતીય વાયુસેનાની તાકાત અનેક ગણી વધી જાય છે. સ્વાભાવિક છે કે ટ્રમ્પના કાર્યકાળ દરમિયાન પણ અમેરિકા ભારત સાથે ઉર્જા, સંરક્ષણ અને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે વધુ સારા સંબંધોના પક્ષમાં હતું.
ઓબામા અને મોદી વચ્ચેના પરમાણુ લોગજામના અંતથી લઈને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદમાં સમર્થનની ડીલ સુધી, ઓબામાના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના પરમાણુ લોગજામને નાબૂદ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ભારત માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતું, જે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોને લઈને અવરોધો ઉભી કરી રહ્યું હતું.
એટલું જ નહીં, તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ બરાક ઓબામાએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદમાં ભારતના દાવાને સમર્થન આપવા માટે જોરદાર હિમાયત કરવાની જાહેરાત કરી હતી. ઓબામા પણ ભારત સાથે વેપાર અને રોકાણમાં મજબૂત સંબંધોના પક્ષમાં હતા. ઓબામાએ $4 બિલિયન ખર્ચ કરવાની વાત કરી હતી, જેમાં $2 બિલિયન રિન્યુએબલ એનર્જી માટે અને $1 બિલિયન નાના અને મધ્યમ બિઝનેસમાં રોકાણ કરવા માટે હતા.
બરાક ઓબામાના કાર્યકાળ દરમિયાન જળવાયુ પરિવર્તન પર ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના મતભેદો ઘણા અંશે ઉકેલાઈ ગયા હતા. ભારત પર આ મુદ્દે ઓબામાની મુલાકાત પહેલા વૈશ્વિક દબાણ અંગેની વાતો પુરજોશમાં ચાલી રહી હતી. આટલું જ નહીં, દક્ષિણ ચીન સાગરને લઈને ઓબામાના ભારત સાથેના મજબૂત સંબંધો અને ભારતીય તકનીકીઓ માટે H-1B વિઝા અંગેની ચિંતા ભારત માટે ઓબામા વહીવટીતંત્રની સકારાત્મક વિચારસરણીનું પ્રતિબિંબ હતું.
સંરક્ષણના મુદ્દા પર, આગામી દસ વર્ષ માટે ચાર સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ પર કામ કરવાથી લઈને ભારતીય કામદારો માટે રૂ. 18,000 કરોડનું રિફંડ મેળવવા સુધી, તે પીએમ મોદીના કાર્યકાળ અને ઓબામા વહીવટીતંત્ર વચ્ચેના મહત્વના સોદાઓમાંનો એક છે. સ્વાભાવિક રીતે, ભારત અને અમેરિકન વિદેશ અને સંરક્ષણ મંત્રાલય પીએમ મોદીની આ આઠમી મુલાકાતને ખાસ બનાવવામાં વ્યસ્ત છે. આ મુલાકાતમાં નવા પરિમાણો ઉમેરવામાં આવે તેવી શક્યતા છે, જ્યારે વેપાર, સંરક્ષણ અને અવકાશના મુદ્દાઓ પર મહત્વપૂર્ણ કરારો થવાની સંભાવના છે.
વડાપ્રધાન મોદીની આ મુલાકાતના અનેક અર્થ છે. પહેલું- હવે અમેરિકા ભારતને મોટી શક્તિ માને છે અને તેને સારી રીતે સમજાઈ ગયું છે કે તે ભારતને સાથે લીધા વિના વિશ્વનું નેતૃત્વ કરવા સક્ષમ નથી. ચીનના વધતા પ્રભાવને રોકવા માટે તેણે ભારતને સાથે લેવું પડશે. હવે બંને દેશ એકબીજાની નજીક આવી રહ્યા છે. બંને વચ્ચે હજુ ઘણા કરાર થવાના છે.
આ જ કારણ છે કે બાઈડન પ્રશાસનના ટોચના અધિકારી કર્ટ કેમ્પબેલનું કહેવું છે કે બંને દેશોમાં જે ભરોસો અને વિશ્વાસ છે તે એક દાયકા પહેલા ન હતો. ઈન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રની બાબતો સંભાળતા કર્ટ કેમ્પબેલનું માનવું છે કે વૈશ્વિક સ્તરે ભારત વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે.
