ભૂતાન તરફ ડ્રેગન

ભૂતાન અને ભારતનું અનન્ય સંબંધ
ભારતના આસપાસના વિવિધ દેશો અને તેમના રાષ્ટ્રીય રાજકારણ પર એક નજર મૂકી, ભૂતાન અનોખું અને મહત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે.

હિતોપદેશ અને રાજકીય સંસ્કૃતિ

• ભારત સાથેનું ઘનિષ્ઠ સંબંધ:
  • ભૌગોલિક દ્રષ્ટિએ, ભૂટાન ભારતનો વિમલ પતિ માનવામાં આવે છે. ભૂતાનનું દેશીય નકશો ભારતના ખૂણામાં સ્થાન પામે છે.
  • પોર્ટલનો ઉપયોગ કરતા, ભૂતાનએ દુનિયાની રાજકીય મજબૂતીઓને પાર જોઈને ભારત સાથે એક મજબૂત મૈત્રી સબંધ મજબૂત કરી રહ્યો છે.
• વિશ્વસનીય સંબંધ:
  • ભારતને ગોડફાધર તરીકે માનવું:
    • ભૂતાનની રાજકીય પરંપરા અને સાંસ્કૃતિક દ્રષ્ટિએ, ભારતને એના ગોડફાધર અથવા ભીષ્મ પિતામહ માનીને માન્ય રાખવામાં આવે છે.
    • રાજકીય, આર્થિક અને ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ ભારતનું સહયોગ અને માર્ગદર્શન ભૂતાન માટે ખૂબ મહત્વનું છે.

ચીન અને ભૂતાનની પરિસ્થિતિ

• ચીનના સિલ્ક રોડ યોજના અને ભૂતાન:
  • ચીનનો સિલ્ક રોડ એ વૈશ્વિક વાણિજ્ય અને ઔદ્યોગિક માર્ગ છે, જેના વિસ્તાર માટે ચીનએ વિવિધ દેશોને આકર્ષવા માટે યાત્રા શરૂ કરી હતી.
  • ભૂતાનના સામાજિક અને રાજકીય સ્ટેન્ડ:
    • ચીનના આ પ્રવાસકાળમાં, ભારતના માર્ગદર્શન હેઠળ, ભૂતાનએ તે વિસ્તરણને “અસરકારક રીતે” અટકાવ્યું.
    • ભારતના આદેશ પર, ભૂતાન એ ચીનના પ્રસ્તાવોને સ્પષ્ટ રીતે નકારી આપ્યા હતા, અને આ બિનમુલ્ય ચિંતાને વર્ણવતા ભૂતાનના લોકોએ ચીનના એક વિશાળ પ્રકટાવને નકારી કાઢી હતી.

ભૂતાનનું રાજકીય દૃષ્ટિકોણ

• નેપાળની જેમ ભૂતાનનું ભવિષ્ય:
  • નેપાળની જેમ ભૂતાનમાં પણ, ચીનના પ્રપંચોના સંકેતો છે.
  • નેપાળના વિમુક્તિ અને ચીનના આગ્રહોથી વ્યથિત હતું, પરંતુ ચીનએ નક્કી કરીને અને કૌશલ્યવંતી પ્રलोભનોથી તેમને પ્રલોભિત કર્યુ, જેનાથી નેપાળી સરકાર અને પ્રજાને ગુમાવવાનો રસ્તો ખૂલી ગયો.
• ભૂતાનની મજબૂતી:
  • પરંતુ ભૂતાનમાં, અત્યાર સુધી એ રીતે કોઈ વિરોધી લાલચ કે દબાણ પકડી શકી નથી.
  • ભૂતાનના સત્તાવાળા, પ્રજાની મંતવ્યના આધારે, એમએનસી સાથે સંબંધોમાં સામાજિક સાવધાનીઓ અને દૂરદર્શિતાના આધારે એક મજબૂત અને સ્વતંત્ર દેશ તરીકે ઊભા રહે છે.

ભારતના સર્વ પડોશી દેશોમાં એકમાત્ર ભૂતાન એવો દેશ છે, જે જગજાહેર રીતે ભારતના ખોળે બેઠેલો છે. સંપૂર્ણ રીતે સ્વતંત્ર દેશ હોવા છતાં ભૂતાનમાં એવી રાજકીય સંસ્કૃતિ અને પરંપરા વિકસેલી છે કે તે ભારતને પોતાના ગોડફાધર કે ભીષ્મ પિતામહ માને છે અને આજ સુધી ભારતની આજ્ઞામાં રહે છે. ચીને જ્યારે દુનિયાના ઘણા બધા દેશોમાંથી પસાર થતાં સિલ્ક રોડની યોજનાને બહાને પોતાની મહત્ત્વાકાંક્ષાનો એક અજગર પૃથ્વી પર વહેતો કર્યો, ત્યારે માત્ર ભારતના કહેવાથી જ ભૂતાને એ રસ્તાને પોતાના દેશમાંથી પસાર થવા દેવા અંગે ઈન્કાર કર્યો હતો. ભૂતાનની પ્રજા પણ ચીનને સખત ધિક્કારે છે. જોકે આવી સ્થિતિ અગાઉ નેપાળમાં પણ હતી, પરંતુ ચીનાઓએ લાલચો આપીને નેપાળી નેતાઓને પોતાની જાળમાં ફસાવી લીધા અને એ જ નેતાઓની મદદથી નેપાળી પ્રજા પર દમન શરૂ કર્યું. એવું ભૂતાનમાં પણ થઈ શકે છે.

ચીન અને ભૂતાન વચ્ચે સકતેંગ વિસ્તારનો સંઘર્ષ:

સકતેંગ પર ચીનના દાવા:

• સકતેંગ વિસ્તાર પર ચીનના દાવાઓ:
  • ચીનએ સકતેંગને પોતાને所属 નકશામાં દાખલ કરવાની શરૂઆત કરી છે, જે ભૂતાન માટે વિદેશી દખલ અને દેશની સામ્રાજ્યવાદી માન્યતા સાથે સંકળાયેલી એક ગંભીર સમસ્યા બની રહી છે.
  • ચીનના વિદેશ સચિવે ભૂતાન સરકાર સાથે રૂબરૂ વાતચીત કરી છે, જેમાં ભારતીય-હિમાલય પ્રદેશનો દાવો વ્યક્ત કર્યો છે અને વિકાસ પ્રોજેક્ટનો ટોકાટૂક મોકલ્યો છે, જે આધુનિકરણ અને વિકાસનો લાલચ આપે છે.

ભૂતાનની સહમતી અને સામ્રાજ્યવાદી દિશા:

• ભૂતાનના પ્રતિસાદ:
  • ભૂતાન હજુ સુધી આ દરખાસ્ત સ્વીકારવા માટે તૈયાર નથી. ભવિષ્યમાં આ પ્રકારની લાલચને સ્વીકારવું તેની આધારભૂત પ્રાથમિકતાઓ અને દક્ષિણ એશિયામાં ભૂતાનના આત્મનિર્ભર તરીકેના સ્વાધીનો સાથે સંકળાયેલી સમસ્યાઓનું વિષય છે.
  • જોકે, ચીન ભૌગોલિક અને લશ્કરી દ્રષ્ટિથી અરુણાચલ પ્રદેશના પરિસ્થિતિ પર વધુ બળ અપાવવાની કોશિશ કરી શકે છે, જે વિશ્વ માટે ઘાતક પરિણામોથી સંકળાયેલી છે.

ચીનનો લક્ષ્ય અને ભારત-ચીન-ભૂતાન પરિપ્રેક્ષ્ય:

• ચીનના ભૌગોલિક દાવા:
  • સકતેંગને કબજે કરવાથી ચીનનો લક્ષ્ય અરુણાચલ પ્રદેશ પરના દાવાને મજબૂત કરવો છે. અરુણાચલ, જે ભારતના ઉત્તર-પૂર્વી ભાગમાં આવેલું છે, ચીનના દાવાને ભૌગોલિક દૃષ્ટિથી વધુ મજબૂત બનાવે છે.
  • ભૂતાન સાથે સાક્ષાતકારિક સંબંધ ધરાવતી ભારતની લશ્કરી જોગવાઈ હવે વિશ્વવ્યાપી સ્તરે કોઈ મેડિયાટેડ અભિગમ તરફ દોરી શકે છે.

આગામી દિશા:

• ભારત-ભૂતાન-ચીન કેળવણી:
  • ભારત માટે ભૂતાનની વિશ્વસનીયતા અને લશ્કરી સહયોગ જ ચીનની સામ્રાજ્યવાદી દિશાને રોકી શકે છે.
  • આરોગ્ય અને પરિસ્થિતિમાં ભારત વિશ્વસનીય મિત્ર અને લશ્કરી સહયોગી તરીકે ભૂતાન સાથે સંલગ્ન રહેવું છે.

પાકિસ્તાન, તિબેટ, નેપાળ અને મ્યાનમાર જેવા દેશો તો પહેલેથી જ ચીનના હાથનું રમકડું બની ગયેલા છે. એ જ મોડેસ ઓપરેન્ડીથી ચીન હવે ભૂતાનને પોતાના હાથમાં લેવા ચાહે છે. આશ્ચર્યજનક રીતે ભારત સરકારે આ પ્રકરણમાં આજ સુધી તો નિષ્ક્રિયતા દાખવી છે. બીજી રીતે એમ પણ કહી શકાય કે ભારત સરકાર ઊંઘે છે અને ચીન વધુ એક ભારતમિત્રને આંચકીને પોતાના તરફ ખેંચી જવામાં વ્યસ્ત છે. ચીને જે સકતેંગ પ્રદેશ પર દાવો કર્યો છે તે એક રમણીય પહાડી વિસ્તાર છે અને ભારત પર હુમલો કરવા માટેની અત્યંત વ્યૂહાત્મક જગ્યા બની શકે એમ છે. ચીન ગમે ત્યારે કોઈક બહાના કે મોકાનો લાભ લઈને ભૂતાનમાં પોતાનો કાયમી પડાવ જમાવવાની મલિન મુરાદ રાખીને આગળ ધપે છે. ભૂતાનના હાઈડ્રોઈલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ, પારો એરપોર્ટ અને બ્રોડકાસ્ટિંગ સ્ટેશનનું નિર્માણ પૂર્ણતઃ ભારતની મદદથી થાય છે. વડાપ્રધાન મોદીને ભૂતાનનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન આપવામાં આવ્યું છે, પરંતુ હજુ ભારતે અહીં અનેક વ્યૂહાત્મક કામ કરવાના બાકી છે.