વિદ્યાસાગરજી મહારાજને PM મોદીએ ભાવભીની સ્મરણાંજલિ આપતા એક લેખ લખ્યો. અમે PM મોદીના એ લેખને અહીં શબ્દશ: રજૂ કરીએ છીએ. PM મોદીએ લખ્યું કે, જીવનમાં આપણે એવા બહુ ઓછા લોકોને મળીએ છીએ, જેમની નજીક જતા જ મન અને મગજ સકારાત્મક ઉર્જાથી ભરાઈ જાય છે. આવા લોકોનો સ્નેહ અને આશીર્વાદ આપણા માટે મોટી સંપત્તિ છે. સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજ મારા માટે એવા જ હતા. તેમની નજીક અલૌકિક આધ્યાત્મિક ઊર્જાનું પરિભ્રમણ હતું. આચાર્ય વિદ્યાસાગરજી જેવા સંતોને જોઈને વ્યક્તિ અનુભવી શકે છે કે, ભારતમાં આધ્યાત્મિકતા કેવી રીતે અમર અને અખૂટ પાણીના પ્રવાહની જેમ સતત વહે છે, સમાજનું ભલું કરે છે. આજે મને તેમની સાથેની મારી મુલાકાતો, તેમની સાથેની મારી વાતચીત, બધું વારંવાર યાદ આવે છે. ગયા વર્ષે નવેમ્બરમાં છત્તીસગઢના ડોંગરગઢના ચંદ્રગિરી જૈન મંદિરની મુલાકાત લેવી મારા માટે એક મહાન લહાવો હતો.
તે સમયે મને ખ્યાલ નહોતો કે આચાર્યજી સાથે આ મારી છેલ્લી મુલાકાત હશે. એ ક્ષણ મારા માટે અવિસ્મરણીય બની ગઈ છે. આ દરમિયાન તેણે મારી સાથે લાંબા સમય સુધી વાત કરી. તેમણે પિતાની રીતે મારી સંભાળ લીધી અને દેશની સેવા કરવાના મારા પ્રયત્નો માટે મને આશીર્વાદ પણ આપ્યા. તેમણે દેશના વિકાસ અને વિશ્વ મંચ પર ભારતને જે સન્માન મળી રહ્યું છે તેના પર પણ ખુશી વ્યક્ત કરી હતી. પોતાના કામની ચર્ચા કરતી વખતે તેઓ ખૂબ જ ઉત્સાહિત હતા. આ સમય દરમિયાન, તેમની સૌમ્ય દૃષ્ટિ અને દૈવી સ્મિત પ્રેરણાદાયક હતું. તેમના આશીર્વાદ આનંદથી ભરેલા હતા, જે આપણને આપણા આંતરિક અસ્તિત્વમાં તેમજ સમગ્ર વાતાવરણમાં તેમની દૈવી હાજરીનો અનુભવ કરાવે છે. તેમનું અવસાન એક અદ્ભુત માર્ગદર્શકને ગુમાવવા જેવું છે જેણે મારા અને અસંખ્ય અન્ય લોકો માટે સતત માર્ગ મોકળો કર્યો છે.
ભારતની વિશેષતા રહી છે કે આ પવિત્ર ભૂમિએ સતત આવી મહાન હસ્તીઓને જન્મ આપ્યો છે, જેમણે લોકોને દિશા બતાવવાની સાથે સમાજને સુધારવામાં પણ મહત્વનું યોગદાન આપ્યું છે. સંતો અને સમાજ સુધારણાની આ મહાન પરંપરામાં સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી વિદ્યાસાગર જી મહારાજનું આગવું સ્થાન છે. તેમણે વર્તમાન અને ભવિષ્ય માટે નવો માર્ગ બતાવ્યો છે. તેમનું સમગ્ર જીવન આધ્યાત્મિક પ્રેરણાથી ભરેલું હતું. તેમના જીવનનો દરેક અધ્યાય અદ્ભુત શાણપણ, અપાર કરુણા અને માનવતાના ઉત્થાન માટે અતૂટ પ્રતિબદ્ધતાથી શણગારવામાં આવ્યો છે. સંત શિરોમણી આચાર્ય વિદ્યાસાગરજી મહારાજ સાચા જ્ઞાન, સાચા તત્વજ્ઞાન અને યોગ્ય ચારિત્ર્યના ત્રિમૂર્તિ હતા. તેમના વ્યક્તિત્વની સૌથી ખાસ વાત એ હતી કે તેમનું સમ્યક દર્શન જેટલું આત્મસાક્ષાત્કાર માટે હતું તેટલું જ તેમની જનજાગૃતિ પણ એટલી જ પ્રબળ હતી. તેમનું જેટલું જ્ઞાન ધર્મ વિશે હતું તેટલું જ તેમને લોકવિજ્ઞાનની પણ ચિંતા હતી.
કરુણા, સેવા અને તપસ્યાથી ભરપૂર આચાર્યજીનું જીવન ભગવાન મહાવીરના આદર્શોનું પ્રતીક હતું, તેમનું જીવન જૈન ધર્મની મૂળ ભાવનાનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ હતું. તેમણે તેમના કાર્ય અને તેમની દીક્ષા દ્વારા આ સિદ્ધાંતોને તેમના જીવનભર સાચવ્યા. દરેક વ્યક્તિ પ્રત્યેનો તેમનો પ્રેમ જૈન ધર્મમાં ‘જીવન’નું મહત્વ દર્શાવે છે. વિચારો, શબ્દો અને કાર્યોની શુદ્ધતા કેટલી મહાન છે તે તેમણે જીવનભર પ્રામાણિકતા સાથે શીખવ્યું. તેમણે હંમેશા જીવનની સાદગી પર ભાર મૂક્યો હતો. આચાર્યજી જેવા વ્યક્તિત્વના કારણે જ આજે સમગ્ર વિશ્વને જૈન ધર્મ અને ભગવાન મહાવીરના જીવન સાથે જોડાવા માટે પ્રેરણા મળે છે. તેઓ જૈન સમુદાય તેમજ અન્ય વિવિધ સમુદાયો માટે પ્રેરણાના મહાન સ્ત્રોત હતા. વિવિધ સંપ્રદાયો, પરંપરાઓ અને પ્રદેશોના લોકોને તેમની કંપની મળી, તેમણે ખાસ કરીને યુવાનોમાં આધ્યાત્મિક જાગૃતિ માટે અથાક મહેનત કરી.
શિક્ષણનું ક્ષેત્ર તેમના હૃદયની ખૂબ નજીક રહ્યું છે. બાળપણમાં એક સામાન્ય વિદ્યાધર બનવાથી લઈને આચાર્ય વિદ્યાસાગર જી બનવા સુધીની તેમની સફર જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા અને સમગ્ર સમાજને તે જ્ઞાનથી પ્રબુદ્ધ કરવાની તેમની ઊંડી પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે. તેઓ દ્રઢપણે માનતા હતા કે શિક્ષણ એ ન્યાયી અને પ્રબુદ્ધ સમાજનો આધાર છે. તેમણે લોકોને સશક્ત કરવા અને જીવનના લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવા માટે જ્ઞાનને સર્વોપરી ગણાવ્યું હતું. તેમણે સાચા જ્ઞાનના માર્ગ તરીકે સ્વ-અભ્યાસ અને સ્વ-જાગૃતિના મહત્વ પર વિશેષ ભાર મૂક્યો હતો. આ સાથે તેમણે તેમના અનુયાયીઓને સતત શીખવા અને આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે સતત પ્રયત્નો કરવા વિનંતી કરી.
સંત શિરોમણી આચાર્ય વિદ્યાસાગર જી મહારાજ ઈચ્છતા હતા કે આપણા યુવાનોએ એવું શિક્ષણ મેળવવું જોઈએ જે આપણા સાંસ્કૃતિક મૂલ્યો પર આધારિત હોય. તેઓ ઘણીવાર કહેતા હતા કે આપણે આપણા ભૂતકાળના જ્ઞાનથી દૂર જતા રહ્યા છીએ, તેથી આપણે હાલમાં ઘણા મોટા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યા છીએ. તેમણે ભૂતકાળના જ્ઞાનમાં આજના ઘણા પડકારોનો ઉકેલ જોયો. ઉદાહરણ તરીકે, જળ સંકટ અંગે, તેઓ ભારતના પ્રાચીન જ્ઞાનમાંથી ઘણા ઉકેલો સૂચવતા હતા. તેઓ એમ પણ માનતા હતા કે શિક્ષણ એ છે જે કૌશલ્ય વિકાસ અને નવીનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
आचार्य श्री 108 विद्यासागर जी महाराज जी का ब्रह्मलीन होना देश के लिए एक अपूरणीय क्षति है। लोगों में आध्यात्मिक जागृति के लिए उनके बहुमूल्य प्रयास सदैव स्मरण किए जाएंगे। वे जीवनपर्यंत गरीबी उन्मूलन के साथ-साथ समाज में स्वास्थ्य और शिक्षा को बढ़ावा देने में जुटे रहे। यह मेरा… pic.twitter.com/mvJJPbiiwM
— Narendra Modi (@narendramodi) February 18, 2024
આચાર્યજીએ વિવિધ જેલોમાં કેદીઓના કલ્યાણ માટે પણ ઘણું કામ કર્યું. આચાર્યજીની મદદથી ઘણા કેદીઓએ હેન્ડલૂમની તાલીમ લીધી. કેદીઓમાં તેમનો એટલો આદર હતો કે ઘણા કેદીઓ, તેમની મુક્તિ પછી, તેમના પરિવારો પહેલાં પણ આચાર્ય વિદ્યાસાગરજીને મળવા જતા હતા. સંત શિરોમણી આચાર્યજીને ભારતની ભાષાકીય વિવિધતા પર ખૂબ ગર્વ હતો. તેથી જ તેઓ હંમેશા યુવાનોને સ્થાનિક ભાષાઓ શીખવા પ્રોત્સાહિત કરતા હતા. તેમણે પોતે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને હિન્દીમાં ઘણી કૃતિઓ રચી છે. એક સંત તરીકે તેઓ જે રીતે પરાકાષ્ઠાએ પહોંચ્યા પછી પણ જમીન સાથે જોડાયેલા રહ્યા, તે તેમની મહાન કૃતિ ‘મૂક માટી’માં સ્પષ્ટ દેખાય છે. એટલું જ નહીં, તેઓ તેમના કાર્યો દ્વારા વંચિતોનો અવાજ પણ બન્યા. સંત શિરોમણી આચાર્ય વિદ્યાસાગર જી મહારાજના યોગદાનથી આરોગ્ય સંભાળના ક્ષેત્રમાં મોટા ફેરફારો થયા છે. તેમણે એવા ક્ષેત્રોમાં વિશેષ પ્રયાસો કર્યા જ્યાં તેમને વધુ ખામીઓ જોવા મળી. સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યે તેમનો દૃષ્ટિકોણ ઘણો વ્યાપક હતો. તેમણે શારીરિક સ્વાસ્થ્યને આધ્યાત્મિક ચેતના સાથે જોડવા પર ભાર મૂક્યો, જેથી લોકો શારીરિક અને માનસિક બંને રીતે સ્વસ્થ રહી શકે.
હું આવનારી પેઢીને આગ્રહ કરીશ કે…
હું ખાસ કરીને આવનારી પેઢીઓને સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી વિદ્યાસાગર જી મહારાજની રાષ્ટ્ર નિર્માણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા વિશે વિસ્તૃત અભ્યાસ કરવા વિનંતી કરીશ. તેમણે હંમેશા લોકોને કોઈપણ પક્ષપાતી વિચારણાઓથી ઉપર ઉઠવા અને રાષ્ટ્રીય હિત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા વિનંતી કરી. તેઓ મતદાનના સૌથી મજબૂત સમર્થકોમાંના એક હતા અને માનતા હતા કે તે લોકશાહી પ્રક્રિયામાં સહભાગિતાની સૌથી શક્તિશાળી અભિવ્યક્તિ છે. તેઓ હંમેશા સ્વસ્થ અને સ્વચ્છ રાજનીતિની હિમાયત કરતા હતા. તેમણે કહ્યું – ‘જાહેર નીતિ એ લાલચનો સંગ્રહ નથી, પરંતુ લોકોનો સંગ્રહ છે’, તેથી નીતિઓ વ્યક્તિગત હિત માટે નહીં, પરંતુ લોકોના કલ્યાણ માટે બનાવવી જોઈએ.
આચાર્યજીની ઊંડી માન્યતા હતી કે એક મજબૂત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ તેના નાગરિકોની ફરજની ભાવના તેમજ તેમના પરિવાર, તેમના સમાજ અને દેશ પ્રત્યે ઊંડી પ્રતિબદ્ધતાના પાયા પર થાય છે. તેમણે હંમેશા લોકોને પ્રામાણિકતા, પ્રામાણિકતા અને આત્મનિર્ભરતા જેવા ગુણો વિકસાવવા પ્રોત્સાહિત કર્યા. આ ગુણો ન્યાયી, દયાળુ અને સમૃદ્ધ સમાજ માટે જરૂરી છે. આજે, જ્યારે આપણે વિકસિત ભારતના નિર્માણ માટે સતત કામ કરી રહ્યા છીએ, ત્યારે ફરજની ભાવના વધુ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. એવા સમયમાં જ્યારે વિશ્વભરમાં અનેક પ્રકારની પર્યાવરણીય કટોકટી સર્જાઈ રહી છે ત્યારે સંત શિરોમણી આચાર્યજીનું માર્ગદર્શન આપણા માટે ખૂબ જ ઉપયોગી થવાનું છે. તેમણે એવી જીવનશૈલી અપનાવવા આહવાન કર્યું જે પ્રકૃતિને થતા નુકસાનને ઘટાડવામાં મદદ કરે. આ તે ‘મિશન લાઇફ’ છે જેને ભારતે આજે વૈશ્વિક મંચ પર બોલાવ્યું છે. એ જ રીતે, તેમણે આપણા અર્થતંત્રમાં કૃષિને સર્વોચ્ચ મહત્વ આપ્યું. તેમણે ખેતીમાં આધુનિક ટેકનોલોજી અપનાવવા પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. મને ખાતરી છે કે તેઓ નમો ડ્રોન દીદી અભિયાનની સફળતાથી ખૂબ જ ખુશ થયા હશે.
સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજ જી દેશવાસીઓના હૃદય અને દિમાગમાં હંમેશા જીવંત રહેશે. આચાર્યજીના સંદેશા હંમેશા તેમને પ્રેરણા અને જ્ઞાન આપતા રહેશે. તેમની અવિસ્મરણીય સ્મૃતિનું સન્માન કરતી વખતે, અમે તેમના મૂલ્યોને મૂર્તિમંત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છીએ. આ માત્ર તેમને નમ્ર શ્રદ્ધાંજલિ જ નહીં, પરંતુ તેમના દ્વારા બતાવેલ માર્ગ પર ચાલીને રાષ્ટ્ર નિર્માણ અને રાષ્ટ્ર કલ્યાણનો માર્ગ પણ મોકળો કરશે.
કોણ હતા આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજ ?
આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજ દિગંબર જૈન સમુદાયના સૌથી પ્રખ્યાત સંત હતા. સંત આચાર્ય વિદ્યાસાગર આચાર્ય જ્ઞાનસાગરના શિષ્ય હતા. જ્યારે આચાર્ય જ્ઞાન સાગરે સમાધિ લીધી ત્યારે તેમણે આચાર્ય પદ મુનિ વિદ્યાસાગરને સોંપ્યું. ત્યારબાદ મુનિ વિદ્યાસાગર 22 નવેમ્બર 1972ના રોજ માત્ર 26 વર્ષની વયે આચાર્ય બન્યા હતા. આચાર્ય વિદ્યાસાગરનો જન્મ 1946માં શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે 10 ઓક્ટોબરના રોજ કર્ણાટકના બેલગવી જિલ્લાના ચિક્કોડી ગામમાં થયો હતો. વિદ્યાસાગરના પિતાનું નામ મલ્લપ્પાજી અષ્ટગે અને માતાનું નામ શ્રીમતી અષ્ટગે હતું. ઘરમાં બધા વિદ્યાસાગરને નીલુ કહીને બોલાવતા.
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજે અત્યાર સુધીમાં 500 થી વધુ દીક્ષાઓ આપી છે. આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજના માતા શ્રીમતી અને પિતા મલ્લપ્પાજીએ પણ તેમની પાસેથી દીક્ષા લીધી અને પછી સમાધિ લીધી. આચાર્ય વિદ્યાસાગર તેમના ઊંડા આધ્યાત્મિક જ્ઞાન માટે જાણીતા હતા. 1968 માં 22 વર્ષની વયે, આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજને આચાર્ય જ્ઞાનસાગર જી મહારાજ દ્વારા દિગંબર સાધુ તરીકે દીક્ષા આપવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ 1972 માં તેમણે આચાર્યનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કર્યો હતો. તેમના સમગ્ર જીવન દરમિયાન, આચાર્ય વિદ્યાસાગર મહારાજ જૈન શાસ્ત્રો અને ફિલસૂફીના અધ્યયન અને પ્રયોજનમાં ઊંડે સુધી પ્રવૃત્ત રહ્યા હતા.
