મદ્રાસ હાઈકોર્ટનો મોટો ચુકાદો, ‘કોઇ પણ જ્ઞાતિ મંદિર પર વિશેષ અધિકારનો દાવો કરી શકે નહીં’

મદ્રાસ હાઇકોર્ટે ચુકાદો આપ્યો હતો કે વિવિધ જાતિ સમૂહ કોઇ દેવતાની પૂજા  કરવા માટે અલગ અલગ રીતોનું પાલન કરી શકે છે પરંતુ કોઇ પણ જ્ઞાતિ સમૂહનો સભ્ય એ દાવો કરી શકે નહી કે મંદિર ફક્ત તેમનું છે અને એટલા માટે મંદિરના વહીવટ પર તેમનો વિશેષ અધિકાર છે. આ અવધારણા અસ્વીકાર્ય છે કે કોઇ મંદિર કોઇ વિશેષ જાતિનું છે. જસ્ટિસ ડી.ભરત ચક્રવર્તીએ કહ્યું હતું કે જ્ઞાતિના આધાર પર મંદિરોને અલગ કરવાથી જાતિવાદને પ્રોત્સાહન મળે છે.

Madras High Court has held that no #caste can claim ownership of a #temple and administering a temple by a particular caste is not a religious practice that could be protected under Article 25 and Article 26 of the Constitution.

Read more: https://t.co/D1C9Q5hlzC pic.twitter.com/zl8t5tF8wU

— Live Law (@LiveLawIndia) March 4, 2025

મદ્રાસ હાઇકોર્ટનો આ ચુકાદો મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને દક્ષિણ ભારતના મંદિરોના વહીવટ અને અનુયાયીઓના હકોના સંદર્ભમાં.

અદાલતે સ્પષ્ટ કર્યું કે કોઈ પણ જ્ઞાતિ મંદિરના સ્વામિત્વનો દાવો કરી શકતી નથી અને મંદિરના મેનેજમેન્ટ અને પૂજાના હકો તમામ ભક્તો માટે ખુલ્લા હોવા જોઈએ. આ ચુકાદો ભારતના બંધારણની કલમ 25 અને કલમ 26 અંતર્ગત ધાર્મિક સ્વતંત્રતાને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, જેમાં દરેક વ્યક્તિને પૂજા કરવાની અને પોતાનો ધર્મ અનુસરવાનો અધિકાર છે, પરંતુ મંદિરના વહીવટ અને નિયંત્રણ પર કોઈ એક જ્ઞાતિનું એકાધિકાર હોવું બંધારણસત્તા ધરાવતું નથી.

કોર્ટે આ ટિપ્પણીઓ અરજીકર્તા સી.ગણેશનની અરજી પર સુનાવણી દરમિયાન કરી હતી જેમાં હિંદુ ધાર્મિક અને ચેરિટેબલ એન્ડોમેન્ટ વિભાગના મદદનીશ કમિશનરને અરુલમિઘુ પોંકલીઅમ્મન મંદિરને તેમના દ્ધારા નિર્ધારિત સમયસીમાની અંદર અરુલમિઘુ મરિઅમ્મન, અંગલમ્મન અને પેરુમલ મંદિરો અને અરુલમિઘુ પોંકલીઅમ્મન મંદિરથી અળગ કરવાના નિર્દેશ આપવાની માંગ કરવામાં આવી હતી.

મદ્રાસ હાઇકોર્ટનો આ ચુકાદો તમિલનાડુમાં મંદિરોના વહીવટ અને જ્ઞાતિવાદ સંબંધિત એક મહત્વપૂર્ણ દ્રષ્ટાંત છે. જસ્ટિસ ડી. ભરત ચક્રવર્તી દ્વારા આપવામાં આવેલા આ ચુકાદામાં જાતિ અને મંદિરોના સંચાલન વચ્ચે કોઈ સંબંધ હોવો બંધારણીય રીતે અસ્વીકાર્ય હોવાનો સ્પષ્ટ સંકેત આપવામાં આવ્યો છે.

ચુકાદાનું મુખ્ય સાર:

1. મંદિરો કોઈ વિશિષ્ટ જ્ઞાતિ માટે નથી:

   • કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે કોઈપણ જ્ઞાતિ ખાસ કરીને કોઈ મંદિરના વહીવટનો દાવો કરી શકતી નથી.
   • મંદિરની પૂજા પદ્ધતિ અને મેનેજમેન્ટ સર્વજનહિત માટે ખુલ્લું હોવું જોઈએ.
   • જાતિના આધારે મંદિરોને અલગ કરવું જ્ઞાતિવાદને પ્રોત્સાહન આપશે, જે બંધારણીય લક્ષ્ય સામે છે.

2. જાતિવાદ સામે કડક વલણ:

   • જાતિવાદ અને ઓનર કિલિંગના વધતા પ્રભાવ સામે કોર્ટ ચિંતિત હતી.
   • કોર્ટે જણાવ્યું કે “જાતિ ઉન્માદ એક હદ સુધી પહોંચી ગયો છે”, જે સામાજિક અસ્થિરતા અને અત્યાચારનું કારણ બની રહ્યું છે.

3. આદેશ અને એચઆર એન્ડ સીઇ વિભાગની ભલામણ:

   • કોર્ટે એચઆર એન્ડ સીઇ વિભાગની ભલામણને સ્વીકારવા અસ્વીકાર્યું અને આવા પ્રકારની ભલામણ કાયદેસર નથી એવું જણાવ્યું.
   • બંધારણની કલમ 226 હેઠળ, રિટ પિટિશન દ્વારા આ મુદ્દાને ઉકેલી શકાય તેમ નથી.

4. તમિલનાડુના પશ્ચિમ વિસ્તારોમાં જાતિગત ગૌરવ વિશે કડક ટિપ્પણી:

   • કોર્ટે આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું કે લોકો જાતિગત ગૌરવને લઈ પાગલ થયા છે.
   • આ પ્રકારના વિવાદ સમાજમાં વિભાજન લાવે છે, જે બંધારણની સમાનતાના સિદ્ધાંત વિરુદ્ધ છે.

સામાજિક અને ધાર્મિક સંદર્ભ:

• સુપ્રીમ કોર્ટના અગાઉના ચુકાદાઓનું ઉલ્લેખ:
  • ભવિષ્યમાં પણ કોઇ પણ જ્ઞાતિને મંદિરો પર નિયંત્રણ રાખવાનો અધિકાર આપવો બંધારણીય રીતે માન્ય નહીં ઠરે.
  • હિંદુ મંદિર સંચાલન માટે કાયદા ધાર્મિક નહીં, પણ વ્યવસ્થાપન સંબંધિત હોવા જોઈએ.

ચુકાદાની અસર:

• તમિલનાડુ સહિત ભારતભરમાં મંદિરોના વહીવટ માટે આ ચુકાદો ઉદાહરણરૂપ બની શકે છે.
• સરકાર અને હિંદુ ધાર્મિક સંસ્થાઓ માટે આગામી નીતિઓ અને કાયદા બનાવવા માટે આ દિશા દર્શક બની શકે છે.
• આ ચુકાદો “જાતિ-રહિત” હિંદુ સમાજની દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.