દર વર્ષે શ્રાવણ મહિનામાં નાગ પંચમીનો તહેવાર ઉત્સાહ અને ઉમંગ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. નાગપંચમીના દિવસે નાગ દેવતાની પૂજા કરવામાં આવે છે, તેનું પણ વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે નાગ દેવતાની પૂજા કરવાથી શુભ ફળ મળે છે અને વ્યક્તિનું જીવન આનંદમય રહે છે.
શા માટે ઉજવવામાં આવે છે નાગપંચમી ?
દંતકથા અનુસાર, જન્મેજય અર્જુનના પૌત્ર રાજા પરીક્ષિતના પુત્ર હતા. જ્યારે જન્મેજયને ખબર પડી કે સર્પદંશ તેના પિતાના મૃત્યુનું કારણ છે, ત્યારે તેણે બદલો લેવા માટે સર્પસત્ર નામના યજ્ઞનું આયોજન કર્યું. સાપોના રક્ષણ માટે ઋષિ અસ્તિક મુનિએ શ્રાવણ માસના શુક્લ પક્ષની પાંચમના દિવસે યજ્ઞ બંધ કરી સાપનું રક્ષણ કર્યું હતું. તક્ષક નાગાના અસ્તિત્વને કારણે નાગાઓનો વંશ બચી ગયો. સાપને આગના તાપથી બચાવવા માટે ઋષિએ તેના પર કાચું દૂધ રેડ્યું. ત્યારથી નાગપંચમીની ઉજવણી થવા લાગી. આ સાથે નાગ દેવતાને દૂધ ચઢાવવાની પરંપરા શરૂ થઈ.
નાગપંચમીના દિવસે સાપનો અભિષેક કરીને તેમને દૂધ અર્પણ કરવાથી પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ દિવસે શેષનાગ, વાસુકી નાગ, તક્ષક નાગ, કર્કોટક નાગ અને પિંગલા નાગની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ પાંચ મુખ્ય સાપના કારણે તેમને સાપ દેવતા કહેવામાં આવે છે. આવો જાણીએ નાગ પંચમીના 5 મુખ્ય સાપ સાથે જોડાયેલી મહત્વની માહિતી.
શેષનાગ – શાસ્ત્રો અનુસાર શેષનાગને બ્રહ્માંડનો પ્રથમ સાપ માનવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે પૃથ્વી શેષનાગના મસ્તક પર છે. મહાભારત મુજબ શેષનાગ ત્રેતાયુગમાં લક્ષ્મણ તરીકે અને પછી દ્વાપરમાં બલરામજીના રૂપમાં અવતર્યા હતા. તેમને ભગવાન વિષ્ણુના સર્વોચ્ચ સેવક માનવામાં આવે છે. એવી ધાર્મિક માન્યતા છે કે શેષનાગના હજારો મસ્તક છે જેનો કોઈ અંત નથી, તેથી તેને અનંત પણ કહેવામાં આવે છે. શેષનાગ કશ્યપ ઋષિના પત્ની કદ્રુના સૌથી મોટા પુત્ર છે અને શક્તિશાળી નાગરાજ છે.
વાસુકી નાગ– શિવના ગળામાં બેઠેલા સાપનું નામ વાસુકી છે. વાસુકીને શેષનાગનો ભાઈ માનવામાં આવે છે. નાગલોકમાં શેષનાગ પછી વાસુકી નાગનું સ્થાન આવે છે. તેણે વાસુકીને સુમેરુ પર્વતની આસપાસ દોરડાની જેમ લપેટીને સમુદ્ર મંથન કર્યું હતું. વાસુકી નાગ ભગવાન શિવના પરમ સેવક છે.
તક્ષક નાગ – નાગવંશમાં તક્ષકને સૌથી ખતરનાક સાપ માનવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તક્ષક નાગે તક્ષશિલાની સ્થાપના કરી હતી. તક્ષક સાપે ડંખ માર્યા બાદ રાજા પરીક્ષિતનું મૃત્યુ થયું હતું, જેનો બદલો લેવા તેમના પુત્ર જનમેજયાએ સાપની જાતિનો નાશ કરવા માટે યજ્ઞ કર્યો હતો.
કર્કોટક નાગ – જ્યારે સર્પોની જાતિનો નાશ કરવા માટે કરવામાં આવેલા યજ્ઞમાં ભગવાન શિવના વરદાનથી કર્કોટક બચી ગયો. કર્કોટકે યજ્ઞ દરમિયાન ભગવાન શિવની સ્તુતિ કરી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે ત્યાંથી નીકળ્યા પછી કર્કોટક નાગ ઉજ્જૈનમાં આવ્યા હતા અને શિવની કઠોર તપસ્યા કરી હતી.
પિંગલા નાગ – હિંદુ અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાં, પિંગલા નાગને કલિંગમાં છુપાયેલા ખજાનાનો રક્ષક માનવામાં આવે છે.
