જહાજ ભંગાણ પુરાતત્વીય સંશોધનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સમુદ્રમાં ડૂબી ગયેલા ઐતિહાસિક જહાજોના અવશેષોને શોધવા, દસ્તાવેજીકરણ અને વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ કરવાનો છે.
મુખ્ય ઉદ્દેશ્યો:
1️⃣ ડૂબી ગયેલા જહાજોના અવશેષો શોધવા – પ્રાચીન વેપાર , યુદ્ધજહાજો, વેપારી વહાણો વગેરેનું સંશોધન.
2️⃣ દસ્તાવેજીકરણ અને સંરક્ષણ – અવશેષોની 3D મેપિંગ, ફોટોગ્રાફી અને રેકોર્ડ કીપિંગ.
3️⃣ જહાજ પુરાતત્વના ક્ષેત્રમાં તાલીમ – નવી પેઢીના પુરાતત્વવિદો માટે ડાઇવિંગ અને માળખાગત અભ્યાસ.
4️⃣ વૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ –
🔹 કાટગ્રસ્ત ધાતુઓ અને લાકડાની ઉંમર નક્કી કરવા માટે કાર્બન ડેટિંગ
🔹 દરિયાઈ તળિયાના ખનિજ અને માટીની સંરચના અભ્યાસ
🔹 જહાજના માલસામાનથી તેની પરંપરા અને ઉદ્ભવ રાજ્ય અંગે માહિતી મેળવવી
આ સંશોધન ભારતીય નૌકાસેના અને સમુદ્રી પુરાતત્વ વિભાગ માટે મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે વિશ્વના પુરાતન દરિયાઈ વેપાર અને નૌકાદળના ઇતિહાસને ઉજાગર કરવામાં મદદ કરે છે.
હેમસાગર એ. નાઇક દ્વારા સંચાલિત આ અભિયાન ભારતીય પુરાતત્વશાસ્ત્ર માટે એક મોખરાનું પ્રયાસ સાબિત થઈ શકે છે. વિશેષરૂપે, દ્વારકા અને તેની આસપાસના દરિયાઈ અવશેષો પર અધ્યયન શ્રીકૃષ્ણ યુગ અને પ્રાચીન નૌકા વેપાર માટે નવી ઝાંખી પૂરું પાડશે.
અભ્યાસના મુખ્ય લાભો:
🔹 દ્વારકા શહેરની પ્રાચીનતા ખંગાળવી – મહાભારત અને અન્ય ગ્રંથોમાં ઉલ્લેખિત પૌરાણિક દ્વારકાનગરીના અવશેષ શોધવાના પ્રયાસો.
🔹 દરિયાઈ વેપાર અને સાંસ્કૃતિક વિનિમયને સમજવું – પ્રાચીન સમયમાં દ્વારકા અને અન્ય સમુદ્રી પોર્ટ વચ્ચેના વેપાર સંબંધો ની માહિતી મેળવવી.
🔹 સંશોધન માટે વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ – અંડરવોટર રોબોટિક્સ, સોનાર ટેક્નોલોજી અને કાર્બન ડેટિંગ જેવી પદ્ધતિઓ દ્વારા અવશેષોની ઉંમર અને મૂળ શોધવા.
🔹 સમુદ્રી પુરાતત્વ માટે નવી દિશા – ભારતમાં અંડરવોટર આર્કિયોલોજી માટે આ અભ્યાસ નવો માઇલસ્ટોન સાબિત થઈ શકે છે.
આ અભ્યાસ માત્ર દ્વારકાના ઈતિહાસ પૂરતો સીમિત નહીં રહે, પરંતુ ભારતીય સાંસ્કૃતિક વારસાની વૈશ્વિક માન્યતા માટે પણ મહત્વપૂર્ણ સાબિત થશે
