હિંદુઓની આસ્થાનું પ્રતિક અને દેશનો સૌથી મોટો ધાર્મિક મેળાવડા સમા મહાકુંભનો પ્રારંભ થઇ ગયો છે. મહા કુંભમાં સાધુ સંતોનું આગમન તેની દિવ્યતામાં વધારો કરે છે. આ સાધુસંતો એટલા માટે આવતા હોય છે કે તેમની વર્ષોથી ચાલતી તપસ્યા અને કઠોર તપ સંપન્ન થાયઅને તેઓ ભગવાનના ચરણોમાં લીન થઇ જાય. આ મેળામાં દેશવિદેશથી લાખો લોકો આવે છે. જોકે, મહાકુંભમાં સૌથી વધુ આકર્ષણનું કેન્દ્ર અખાડા હોય છે. જોકે, અખાડા શબ્દ સાંભળીને આપણા દિમાગમાં પહેલા તો કુસ્તીના અખાડા જ આવે. જોકે, સાધુસંતોના અખાડા એટલે કુસ્તી જેવા અખાડા તો નહીં પણ તેમના મઠ એમ આપણે કહી શકીએ. અખાડા એટલે સાધુસંતોનું એવું જૂથ જે શસ્ત્ર વિધામાં પારંગત હોય. અખાડા સાથે જોડાયેલા સાધુસંતો જણાવે છે કે જે લોકો શાસ્ત્રોથી નહીં માને તેને શસ્ત્રોથી મનાવવા માટે અખાડાનો જન્મ થયો. આદિ શંકરાચાર્યએ સદીઓ પહેલા બૌદ્ધ ધર્મ અને મોગલ ધર્મના વધતા પ્રસારથી હિંદુ સંસ્કૃતિની રક્ષા કરવા માટે અખાડાની સ્થઆપના કરી હતી. અખાડાઓને 13 શ્રેણીઓમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યા છે. શૈવ અખાડા, વૈષ્ણવ અખાડા, ઉદાસીન અખાડા
શૈવ સંપ્રદાયના કુલ સાત અખાડા છે, જેઓ શિવની પૂજા કરે છે.
મહાકુંભ અને અખાડાઓના મહત્વ
મહાકુંભ દેશના સૌથી મોટા ધાર્મિક મેળાવડા પૈકીનું એક છે, જે ભારતીય સંસ્કૃતિ અને આસ્થાનું પ્રતિક છે. પ્રાચીનકાળથી ચાલી આવતી આ પરંપરા કેવળ તીર્થયાત્રા નથી, પરંતુ ધાર્મિક, સામાજિક અને આધ્યાત્મિક એકતા માટેનું મુખ્ય કેન્દ્ર છે. અહીં સાધુસંતો અને શ્રદ્ધાળુઓનો ભેગો થાય છે, જેના કારણે આ મેળાવડો દિવ્ય અને પ્રભાવશાળી બને છે.
અખાડાઓનો અર્થ અને મહત્વ
અખાડા એટલે સાધુસંતોનો વિશિષ્ટ જૂથ, જે ધાર્મિક તથા રક્ષણાત્મક કાર્ય માટે રચાયેલા છે. આ જુથોમાં શાસ્ત્ર અને શસ્ત્ર બંનેના જ્ઞાનને મૌલિક સ્થાન મળ્યું છે.
અખાડાઓની સ્થાપનાનું ઇતિહાસ
આદિ શંકરાચાર્યએ અખાડાઓની સ્થાપના કરી હતી. તે સમય દરમિયાન બૌદ્ધ અને મોગલ ધર્મના પ્રસારને કારણે હિંદુ ધર્મને સંકટ થયો હતો. અખાડાઓનું પ્રારંભિક ઉદ્દેશ હિંદુ સંસ્કૃતિનું રક્ષણ કરવું અને ધર્મ માટે શસ્ત્રનો ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતા વિકસાવવી હતું.
અખાડાઓના પ્રકારો
અખાડાઓને 13 મુખ્ય શ્રેણીઓમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યા છે, જે બે મુખ્ય સંપ્રદાયો પર આધારિત છે:
- શૈવ અખાડા
- શિવના ઉપાસક.
- કુલ 7 અખાડા છે, જેમકે: જૂના, અવહન, નિરંજની વગેરે.
- વૈષ્ણવ અખાડા
- વિષ્ણુના ઉપાસક.
- ભક્તિ માર્ગના અનુયાયી.
- ઉદાસીન અખાડા
- સાંપ્રદાયિક સંતોના જૂથ.
- મઠ અને પ્રાચીન શિખ પરંપરાથી સંકળાયેલા.
મહાકુંભમાં અખાડાઓની ભૂમિકા
અખાડાઓ મહાકુંભના મુખ્ય આકર્ષણ છે. તેમનું શાહી સ્નાન (અભિષેક) કુંભની શરૂઆતનું કેન્દ્રબિંદુ બને છે. શાસ્ત્ર વિદ્યા અને ધર્મપ્રસારમાં તેમની પ્રતિષ્ઠા શ્રદ્ધાળુઓ માટે પ્રેરણારૂપ છે.
મહાકુંભ માત્ર તીર્થયાત્રા જ નથી, પરંતુ ધર્મ, આસ્થા અને સામાજિક એકતા માટે એક ઐતિહાસિક પર્વ છે, જ્યાં અખાડાઓના સાધુસંતોનો મહત્વનો ફાળો છે.
આ અખાડો ઉત્તરાખંડના કર્ણપ્રયાગ ખાતે 1145માં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો હતો. તેમના પ્રમુખ દેવ શિવ અને તેમના રૂદ્રાવતાર દત્તાત્રેય છે. આ અખાડો નાગા સાધુઓ માટે જાણીતો છે. એમાં મોટા પ્રમાણમાં નાગા સાધુઓ છે. આ અખાડામાં લગભગ પાંચ લાખ નાગા સાધુ અને મહામંડલેશ્વર સન્યાસી સામેલ છે. આ અખાડાના મહામંડલેશ્વર સ્વામી અવધેશાનંદગિરિ મહારાજ છે. જૂના અખાડાની પેશવાઇમાં સુવર્ણ રથ, હાથી સહિત અનેક પ્રકારના વૈભવ જોવા મળે છે, જે તેમની ભવ્યતામાં વધારો કરે છે. તેથી જ આને શાહી અખાડો પણ કહેવાય છે.
જૂના અખાડા: ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક મહત્ત્વ
જૂના અખાડો હિંદુ ધર્મના સૌથી પ્રાચીન અને પ્રસિદ્ધ અખાડાઓમાંનું એક છે. 1145માં ઉત્તરાખંડના કર્ણપ્રયાગ ખાતે તેની સ્થાપના થઈ હતી. આ અખાડાના પ્રમુખ દેવ શિવ અને તેમના રૂદ્રાવતાર દત્તાત્રેય છે, જે આ અખાડાની આધ્યાત્મિક સંસ્થાના મુખ્ય આધારસ્થંભ છે.
નાગા સાધુઓ અને જૂના અખાડો
જૂના અખાડો નાગા સાધુઓ માટે વિશેષ રીતે જાણીતું છે. આ અખાડામાં લગભગ પાંચ લાખ નાગા સાધુ અને મહામંડલેશ્વર સંન્યાસી જોડાયેલા છે. નાગા સાધુઓ શાસ્ત્ર અને શસ્ત્ર બંનેમાં પારંગત છે અને તેમના વૈરાગ્ય તથા ત્યાગ માટે પ્રસિદ્ધ છે.
આધ્યાત્મિક નેતૃત્વ
આ અખાડાના મહામંડલેશ્વર સ્વામી અવધેશાનંદ ગિરિ મહારાજ છે, જેમના આદર્શો અને માર્ગદર્શન હેઠળ અખાડાની વિવિધ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલન થાય છે.
શાહી પેશવાઈ અને ભવ્યતા
જૂના અખાડાની પેશવાઈ એ મહાકુંભનો વિશેષ આકર્ષણ છે.
- સુવર્ણ રથ, હાથી, અને વિવિધ વૈભવી દર્શન પેશવાઈને શાહી અખાડાનું ખિતાબ આપે છે.
- આ ભવ્યતા હિંદુ સંસ્કૃતિની પ્રાચીનતા અને ધર્મની મહાનતાને ઉજાગર કરે છે.
ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ
- જૂના અખાડો હિંદુ ધર્મમાં શિવ અને દત્તાત્રેયની ઉપાસનાનું મહત્વ દર્શાવે છે.
- આ અખાડો તપસ્યા, ત્યાગ અને વૈરાગ્યના મૌલિક મૂલ્યો માટે પ્રેરણારૂપ છે.
- તેની સ્થાપના હિંદુ ધર્મના રક્ષણ અને પ્રચાર માટે થઈ હતી, અને તે આજે પણ આધ્યાત્મિક વિકાસનું કેન્દ્ર છે.
જૂના અખાડો ધાર્મિક ધરોહરનો જીવંત ઉદાહરણ છે, જે મહાકુંભ જેવા પવિત્ર પર્વોમાં તેની દૈવિક ઉપસ્થિતિ દ્વારા શ્રદ્ધાળુઓના જીવનમાં આધ્યાત્મિક પ્રકાશ ફેલાવે છે.
