બંધારણના પ્રથમ ડ્રાફ્ટમાં ‘ભારત’ નામ જ નહોતું, જાણો કઈ રીતે ઉમેરાયું

દેશનું નામ બદલીને ભારત રાખવાની અટકળો ચાલી રહી છે અને વિપક્ષ સરકાર પર આકરા પ્રહારો કરી રહ્યા છે. જ્યારે ભાજપ સરકાર કહે છે કે આ અમારી સંસ્કૃતિનો એક ભાગ છે. ભારત અને ભારત વિશેની આ ચર્ચા નવી નથી. ભારતના બંધારણના નિર્માણ વખતે પણ આ મુદ્દે લાંબી ચર્ચા ચાલી હતી. તેનું કારણ એ હતું કે બંધારણ સભાની મુસદ્દા સમિતિના અધ્યક્ષ ભીમરાવ આંબેડકરે રજૂ કરેલી પ્રથમ બ્લુ પ્રિન્ટમાં ભારતનું નામ ન હતું. તેમણે બંધારણમાં INDIA નામ લખાવ્યું હતું, જેના પર વિધાનસભાના ઘણા સભ્યોએ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે દેશનું મૂળ નામ ‘ભારત’ છે. આવી સ્થિતિમાં તેને સ્થાન ન આપવું ખોટું છે. પછી લાંબી ચર્ચા થઈ અને એક વર્ષ પછી જ્યારે ફાઇનલ ડ્રાફ્ટ આવ્યો ત્યારે તેમાં ભારતનું નામ સામેલ કરવામાં આવ્યું.

આ પછી જ ભારતીય બંધારણમાં ‘ ઇન્ડિયા ધેટ ઈઝ અ ભારત’ લખવામાં આવ્યું. એટલું જ નહીં, પ્રસ્તાવનામાં ‘હમ ભારત કે લોગ’નો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જ્યારે ‘વી ધ પીપલ ઓફ ઈન્ડિયા’ અંગ્રેજીમાં લખવામાં આવ્યું છે. આ રીતે, બંધારણમાં વર્ણનને કારણે, ઇન્ડિયા અને ભારતનો અર્થ હિન્દી અને અંગ્રેજી ભાષામાંથી આવ્યો. દેશનું નામ ભારત માનવામાં આવતું હતું અને તેનો હિન્દી અર્થ ભારત લેવામાં આવતો હતો. આ જ કારણ હતું કે રામ મનોહર લોહિયા, મુલાયમ સિંહ યાદવ જેવા નેતાઓ અને અંગ્રેજીના પ્રચારનો વિરોધ કરનારા RSS જેવા સંગઠનો ભારત અને ભારત વચ્ચેના તફાવતની કટાક્ષ કરતા હતા.

બંધારણ સભાના સભ્યો પ્રથમ ભારત ન લખવા બદલ ભડક્યા

બંધારણ સભાના સભ્ય એચ.વી. કામત પણ ભારત નામનો જે રીતે સમાવેશ કરવામાં આવ્યો તેની સાથે સહમત ન હતા. તેમણે કહ્યું કે પહેલા ભારત આવવું જોઈએ અને પછી અંગ્રેજીમાં જેને INDIA કહેવાય છે તે લખવું જોઈએ. આ સિવાય તેમનું સૂચન હતું કે ભારત નહીં તો હિંદ લખવું જોઈએ અને અંગ્રેજીમાં તેને ઈન્ડિયા કહી શકાય. બંધારણ સભામાં ભારત નામનો સમાવેશ કરવાની તરફેણમાં શેઠ ગોવિંદ દાસ, કમલાપતિ ત્રિપાઠી, કે. સુબ્બારાવ, રામ સહાય અને હર ગોવિંદ પંત. શેઠ ગોવિંદ દાસે કહ્યું હતું કે વેદોમાં ક્યાંય પણ ભારત શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી. જ્યારે ગ્રીકો ભારતમાં આવ્યા ત્યારે આ શબ્દ આવ્યો હતો. તેમણે જ INDIA શબ્દનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો અને પછી તે વેગ પકડવા લાગ્યો.

હિન્દુસ્તાન અને હિન્દીને ‘ભારત અને ભારતી’ કહેવાનો હતો પ્રસ્તાવ

ભારત નામ રાખવાના સમર્થકોએ કહ્યું કે વેદ, ઉપનિષદ, બ્રાહ્મણ ગ્રંથો, મહાભારત અને પુરાણોમાં પણ ભારતનો ઉલ્લેખ છે. આ સિવાય ચીનના પ્રવાસી હ્યુએન ત્સાંગે પણ પોતાના પ્રવાસ સંસ્મરણોમાં ભારત વિશે લખ્યું છે. આ ચર્ચાને આગળ વધારતા કે. સુબ્બારાવે કહ્યું હતું કે ઈન્ડિયા નામ સિંધુ અને સિંધુ નદીઓના કારણે અસ્તિત્વમાં આવ્યું છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું હતું કે દેશનું નામ હિન્દુસ્તાન પણ પાકિસ્તાનના દાવાને મજબૂત કરે છે કારણ કે હવે સિંધુ નદી તેના હિસ્સામાં છે. એટલે હિન્દુસ્તાન નામ ન હોવું જોઈએ. નામ ભારત હોવું જોઈએ. તેમણે હિન્દી ભાષાને ‘ભારતી’ કહેવાની પણ હિમાયત કરી હતી.