પોર્ટુગીઝ શાસન દરમિયાન ગોવામાં 1000થી વધુ મંદિરો તોડી પાડવામાં આવ્યા હતા. પુરાતત્વ વિભાગની નિષ્ણાત પેનલે આ મંદિરોની માહિતી એકઠી કરી છે. રાજ્યના આર્કાઇવ્ઝ અને પુરાતત્વ મંત્રી સુભાષ પાલ દેસાઇએ આ માહિતી આપી છે. તેમણે કહ્યું કે પેનલે સરકારને આ તોડી પાડવામાં આવેલા મંદિરોની જગ્યાએ સ્મારક બનાવવાની ભલામણ કરી છે. તેમનું માનવું છે કે આ બધા મંદિરોનું પુનઃનિર્માણ શક્ય નથી.
પોર્ટુગીઝ શાસન દરમિયાન નાશ પામેલા મંદિરોને ઓળખવા અને પુનઃનિર્માણ માટે સંભવિત સ્થળોની ઓળખ કરવા માટે અરજીઓ અને દાવાઓનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં રાજ્ય સરકારની સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. ગોવા સરકારે આ માટે ₹20 કરોડનું બજેટ રાખ્યું હતું. આ બજેટની જોગવાઈ પ્રમોદ સાવંત દ્વારા ગોવાના મુખ્યમંત્રી તરીકેના શપથ લેતાની સાથે જ નાશ પામેલા હિંદુ મંદિરો અને હેરિટેજ સ્થળોના પુનઃસંગ્રહ અને પુનઃનિર્માણ માટે કરવામાં આવી હતી.
ગોવાના સીએમ પ્રમોદ સાવંતે 6 જૂન 2023ના રોજ કહ્યું હતું કે પોર્ટુગીઝોએ તેમના શાસન દરમિયાન રાજ્યમાં ઘણા મંદિરો તોડી પાડ્યા હતા. પોર્ટુગીઝોએ 1510 થી 1961 સુધી ગોવામાં શાસન કર્યું.
પુરાતત્વ વિભાગની નિષ્ણાત પેનલે સરકારને 10 પાનાનો પ્રારંભિક અહેવાલ સોંપ્યો છે. આનાથી જાણવા મળ્યું કે ગોવાના તિસવાડી, બરડેઝ અને સાલસેટ તાલુકાઓમાં મોટાભાગના મંદિરો તોડી પાડવામાં આવ્યા હતા. વિભાગના એક વરિષ્ઠ અધિકારીના જણાવ્યા અનુસાર, “સમિતિનું કામ આ સ્થળોની ઓળખ કરવાનું છે. સમિતિને અત્યાર સુધીમાં 19 અરજીઓ મળી છે. અનેક મંદિરો તોડી પાડવામાં આવ્યા છે. સમિતિને જાણવા મળ્યું કે આટલા બધા મંદિરોનું પુનઃનિર્માણ કરવું શક્ય કે વ્યવહારુ નથી. જમીન સંપાદન પણ એક પડકાર બની રહેશે. તેથી પેનલે સરકારને સ્મારક મંદિર બનાવવાની ભલામણ કરી છે.”
દિવાર ટાપુ પરના સપ્તકોટેશ્વર મંદિરના પુનઃનિર્માણની ભલામણ
ગોવાના પુરાતત્વ વિભાગ દ્વારા રચાયેલી આ સમિતિએ અન્ય સ્થળો પર પણ વધુ સંશોધન અને ખોદકામ કરવાનું સૂચન કર્યું છે. દિવાર ટાપુ પરના સપ્તકોટેશ્વર મંદિરના પુનઃનિર્માણની ભલામણ કરવામાં આવી છે. આ મંદિર ટાપુ પર કદમ્બ રાજવંશ દરમિયાન બાંધવામાં આવ્યું હતું અને 16મી સદીમાં પોર્ટુગીઝો દ્વારા તેને તોડી પાડવામાં આવ્યું હતું.
અધિકારીએ વધુમાં કહ્યું કે, “દિવાર ટાપુની જમીન પહેલાથી જ સરકાર હેઠળ છે. તે એક સંરક્ષિત સાઇટ છે. તેથી સમિતિ ત્યાં મંદિરના પુનઃનિર્માણની શક્યતા જુએ છે. અન્ય સ્થળોએ, જ્યાં મંદિરના પાયા અથવા થાંભલાના અવશેષો હોવાનું જણાયું હતું, પેનલે આવા સ્થળોને સુરક્ષિત રાખવા અને વધુ તપાસ હાથ ધરવાની ભલામણ કરી હતી.”
તેમણે વધુમાં કહ્યું, “રાજ્યના અન્ય ભાગો જેવા કે પોંડા અને ક્યુપેમ તે સમયે મરાઠા શાસન હેઠળ હતા અને ઘણા દેવી-દેવતાઓ અને મૂર્તિઓને તિસવાડીથી બિચોલિમ તાલુકામાં અને સાલસેટથી પોંડામાં ખસેડવામાં આવ્યા હતા.” અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, “સમિતિ કોઈ ચોક્કસ સંખ્યા સુધી પહોંચી નથી. પરંતુ તે એક હજારની આસપાસ છે.”
