સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે કેન્દ્ર, પંજાબ અને હરિયાણા સરકારોને દિલ્હીમાં વાયુ પ્રદૂષણનો સામનો કરવા માટે પૂરતા પગલાં લેવામાં નિષ્ફળ રહેવા બદલ સખત ઠપકો આપ્યો હતો. રાજધાની દિલ્હી અને તેની આસપાસ દર વર્ષે શિયાળાની ઋતુમાં થતા વાયુ પ્રદૂષણ અંગે કોર્ટે કડક ટિપ્પણી કરી હતી. કોર્ટે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે મીટિંગ્સ સિવાય, વાયુ પ્રદૂષણને રોકવા માટે વાસ્તવિક ધોરણે કશું નક્કર કરવામાં આવી રહ્યું નથી. ખેડુતો અને અધિકારીઓ સામે કેમ કોઈ કાર્યવાહી થતી નથી પરાળી સળગાવવા અંગે?
સુપ્રિમ કોર્ટે કમીશન ફોર એર ક્વોલિટી મેનેજમેન્ટ (CAQM) અને પંજાબ અને હરિયાણા સરકારોને ખેડૂતો અને અધિકારીઓ સામે દંડાત્મક પગલાં ન લેવા બદલ ખેચ્યા છે, જેમણે પરળ બાળવા બદલ તેમની સામે પગલાં લીધાં હતાં. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે પંચે પોતે જ તેના નિર્દેશોના અમલીકરણ માટે કોઈ પગલાં લીધા નથી. આયોગ પરાળી સળગાવવાની ઘટનાઓને રોકવામાં નિષ્ફળ રહ્યું છે. એવું લાગે છે કે બેઠકો અને ચર્ચાઓ સિવાય જમીન પર કંઈ થઈ રહ્યું નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે છેલ્લા 15 દિવસમાં જ પંજાબમાં 129 અને હરિયાણામાં 81 ધૂળ સળગાવવાની ઘટનાઓ બની છે. કમિશને હજુ સુધી કોઈની સામે પણ પરાળી સળગાવવા બદલ કેસ દાખલ કર્યો નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટની 3 સભ્યોની બેન્ચે CQAM ના એફિડેવિટ પર સવાલ ઉઠાવ્યા. જસ્ટિસ એ.એસ.ઓકાએ કહ્યું, “દરેક વ્યક્તિ જાણે છે કે ચર્ચા સિવાય કંઈ જ થઈ રહ્યું નથી. આ તેની કડવી વાસ્તવિકતા છે.” સુપ્રીમ કોર્ટની બેંચમાં જસ્ટિસ એ અમાનુલ્લાહ અને જસ્ટિસ એજી મસીહ પણ સામેલ હતા. ગયા અઠવાડિયે, કોર્ટે CAQMને દિલ્હીમાં ખરાબ હવાની ગુણવત્તાના દિવસો પાછળના મુખ્ય કારણો પૈકી એક, સ્ટબલ સળગાવવા માટે લેવામાં આવેલા પગલાંની વિગતો આપતું એફિડેવિટ ફાઇલ કરવા કહ્યું હતું.
જ્યારે એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ ઐશ્વર્યા ભાટીએ કોર્ટને પેનલની રચના વિશે જણાવ્યું, ત્યારે જસ્ટિસ ઓકાએ કહ્યું કે છેલ્લા નવ મહિનામાં પેનલ માત્ર ત્રણ વખત મળી છે અને સ્ટબલ સળગાવવા પર કોઈ ચર્ચા થઈ નથી. તેમણે કહ્યું, “છેલ્લી મીટિંગ 29 ઓગસ્ટે થઈ હતી. આખા સપ્ટેમ્બરમાં એક પણ મીટિંગ થઈ ન હતી. તમે કહ્યું હતું કે આ કમિટીમાં આઈપીએસ અધિકારીઓ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે જે સૂચનાઓનો અમલ કરશે. હવે અમલીકરણની દ્રષ્ટિએ, એક પણ મીટિંગ થઈ નથી. 29 ઓગસ્ટ પછીનું સ્થાન.” તે થયું છે.”
જસ્ટિસ અમાનુલ્લાએ પૂછ્યું કે સુરક્ષા અને અમલીકરણ પરની સબ-કમિટીની બેઠક 11 સભ્યો દ્વારા શા માટે યોજવામાં આવી? તેણે પૂછ્યું, શું આ જ ગંભીરતા બતાવવામાં આવી રહી છે? જસ્ટિસ ઓકાએ કહ્યું કે માત્ર થોડી જ બેઠકો થઈ રહી છે. કોર્ટે કહ્યું, “તમારા આદેશો ગ્રાઉન્ડ લેવલ પર ક્યાં લાગુ કરવામાં આવી રહ્યા છે? જ્યાં સુધી કેસ નહીં થાય, ત્યાં સુધી કોઈ તેની ચિંતા કરશે નહીં.”
સરકારી વકીલે જવાબ આપ્યો કે તેણે સરકારી કર્મચારીના આદેશના અનાદર સંબંધિત કલમ હેઠળ એફઆઈઆર દાખલ કરી છે. આના પર કોર્ટે જવાબ આપ્યો, “તમે કાર્યવાહી માટે સૌથી નરમ જોગવાઈ લીધી છે. CAQM એક્ટની કલમ 14, પર્યાવરણ સુરક્ષા અધિનિયમની કલમ 15, જેમાં કડક સત્તા છે.” સરકારી વકીલે કહ્યું કે તેઓએ કડક પગલાં લીધા નથી કારણ કે વાયુ પ્રદૂષણનું સ્તર ઘટી ગયું છે.
જસ્ટિસ ઓકાએ પૂછ્યું, “તમારે તમારા આદેશોનો અમલ કરવો જોઈએ. તે બધું હવામાં છે. ત્યાં લક્ષ્યાંકો, કાર્ય યોજનાઓ, પ્રાદેશિક બેઠકો છે, પરંતુ કાયદાની મૂળભૂત જોગવાઈઓનો બિલકુલ અમલ કરવામાં આવ્યો નથી. 2024 માં, 129 કેસો ધૂળ સળગાવવાના શા માટે આ લોકો સામે કાર્યવાહી કરવામાં ન આવી?
કોર્ટે કહ્યું હતું કે જેઓ પરાળી સળગાવે છે તેમના પર મામૂલી વળતર લાદવામાં આવે છે. ખંડપીઠે સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે, “જ્યાં સુધી તમે જમીની સ્તરે પગલાં લેવામાં આવ્યાં છે તે દર્શાવો નહીં ત્યાં સુધી મીટિંગ્સનું આયોજન કરવાથી કોઈ ફાયદો થશે નહીં.” ઓગસ્ટમાં યોજાયેલી બેઠકમાં 24માંથી માત્ર 5 લોકોએ ભાગ લીધો હતો. કોર્ટે પંજાબ અને હરિયાણા સરકારોને વાયુ પ્રદૂષણને રોકવા માટે આપેલી સૂચનાઓનું અમલીકરણ સુનિશ્ચિત કરવા જણાવ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે બંને રાજ્યોને એફિડેવિટ દાખલ કરવા કહ્યું હતું.
આ પછી ચર્ચા એ મશીનો તરફ વળી કે જેનો ઉપયોગ ખેતરોમાં આગ ન લાગે તે માટે સ્ટબલ દૂર કરવા માટે વાપરી શકાય છે. પંજાબ સરકારના વકીલે કહ્યું, “સમસ્યા એ છે કે મશીન ઉપલબ્ધ છે, જે ખેડૂત તેનો ઉપયોગ કરવા માંગે છે તેને તે મફતમાં આપવામાં આવી રહ્યું છે. ખેડૂતો તેનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી કારણ કે પંજાબમાં 70 ટકા ખેડૂતો પાસે 10 છે. એક એકરથી ઓછી જમીન છે (તેમને) ડ્રાઈવર રાખવા પડશે અને મશીનમાં ડીઝલનો ઉપયોગ કરવો પડશે જે તેઓ કરવા ઈચ્છતા નથી.”
રાજ્યએ દરખાસ્ત કરી કે ખેડૂતોને આ મશીનો ચલાવવાના ખર્ચની ભરપાઈ કરવામાં આવે. આ પછી કોર્ટે કહ્યું, “તો તમે અમને કહેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છો કે જ્યાં સુધી અમને ભારતની કેન્દ્ર સરકાર પાસેથી પૈસા નહીં મળે ત્યાં સુધી અમે કંઈ કરીશું નહીં? જ્યાં સુધી જમીની સ્તરે દંડાત્મક પગલાં લેવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી આ મુદ્દો ઉકેલાશે નહીં.” .. કોઈ ડર નથી મશીનો છે પણ તેઓ મશીનો વાપરવાના નથી. સુપ્રીમ કોર્ટમાં આ કેસની આગામી સુનાવણી 16 ઓક્ટોબરે થશે.
