કાંકરિયા તળાવના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ, જાણો સમસ્ત વાર્તા

કાંકરિયા તળાવના નામ પાછળના અર્થ વિશે વિવિધ માન્યતાઓ જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે આ નામ “કાંકર” શબ્દ પરથી ઊતરેલું છે, જે ચૂનાના પથ્થરો માટે વપરાય છે. કહેવાય છે કે તળાવના નિર્માણ વખતે મોટા પાયે ચૂનાના પથ્થર ખોદવામાં આવ્યા હતા, જેના કારણે તેનું નામ “કાંકરિયા” પડ્યું.

કાંકરિયા તળાવના નામની પાછળની લોકવિશ્વાસ સાથે જોડાયેલી છે. આવું સાંભળવા મળે છે કે જ્યારે સંત હઝરત શાહ આલમ તળાવના નિર્માણકામના સમયે ત્યાંથી પસાર થઈ રહ્યા હતા, ત્યારે તેમના પગ નીચે એક નાનું કાંકર આવ્યું અને તેઓ બોલી ઊઠ્યા – “કેવો કાંકર!” એટલે કે “કેવું કઠોર નાનું પથ્થર!”

આ શબ્દપ્રયોગ પછી લોકમુખે તળાવનું નામ “કાંકરિયા” તરીકે જાણીતું બન્યું.
ગુજરાતીમાં “કાંકર”નો અર્થ થાય છે નાનો પથ્થર અથવા રીંકી એ અત્યારણા અથવા સંદર્ભરૂપ છે, એટલે કાંકરિયા = કાંકરો ભરેલું સ્થાન.

 તદ્દન ઐતિહાસિક રીતે જોવામાં આવે તો:

• કાંકરિયા તળાવ અમદાવાદમાં આવેલું છે અને તેનું પ્રારંભિક નામ “હૌઝ-એ-કૂતુબ” હતું, જે સુલતાન કૂતુબુદ્દીન આબક દ્વારા 15મી સદીમાં બનાવવામાં આવ્યું હોવાનું મનાય છે.

• કાંકરિયા આજે પણ અમદાવાદ શહેરનું એક પ્રસિદ્ધ પર્યટન સ્થળ છે, જ્યાં ઝૂ, ટોય ટ્રેન, વોટર સ્પોર્ટ્સ, બટરફ્લાય પાર્ક વગેરે છે.

આવી લોકકથાઓ આપણને સ્થળોની સંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક પરંપરાનું સુંદર પ્રતિબિંબ આપતી હોય છે.

કાંકરિયા તળાવનો ઈતિહાસ ખૂબ જ પ્રાચીન અને મહત્વપૂર્ણ છે. આ તળાવ 15મી સદીમાં સુલતાન કુતુબુદ્દીન અહમદશાહ બીજાના સમયમાં બંધાવાયું હતું અને તેનું બાંધકામ ઇ.સ. 1451માં પૂર્ણ થયું

કાંકરિયા તળાવના ઇતિહાસને સ્પષ્ટ અને સુંદર રીતે રજૂ કરે છે.

કૂતુબ-હૌજ કે હૌજ-એ-કુતુબ તરીકે ઓળખાતું આ તળાવ માત્ર સુંદરતા માટે નહીં, પરંતુ રાજવી ઉપયોગ માટે ખાસ બનાવાયું હતું. ચાલો એના મહત્વના ઇતિહાસ પર થોડી વધુ માહિતી જોઈએ:

 ઇતિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ:

• સુલતાન કુતુબુદ્દીન આહમદ શાહ-II (મુઝફ્ફરશાહી સલ્તનત, 15મી સદી) દ્વારા આશરે 1451 ખ્રિસ્તાબ્દે આ તળાવનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું.

• આ તળાવનું ઔપચારિક નામ હતું “હૌજ-એ-કુતુબ”, જેનો અર્થ થાય છે “કૂતુબનો તળાવ”.

• તે સમયે શાહી પરિવાર અને મહેમાનો માટે સ્નાન અને આરામ માટે આ તળાવનો ઉપયોગ થતો.

 પાણીની શુદ્ધતા માટે વિશિષ્ટ વ્યવસ્થા:

• તળાવમાં જળસંચય અને શુદ્ધિકરણની પદ્ધતિઓ અમલમાં હતી.

• પાણી પાવરાયા ન રહે અને તાજું રહે એ માટે પાઈપલાઇન સિસ્ટમ અને ચાનલ્સ બનાવી દેવાઈ હતી.

• સંભવિત છે કે તળાવમાં નૈસર્ગિક ફિલ્ટરેશન માટે પણ તકેદારીઓ લેવાઈ હતી.

 ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ:

• તળાવની આજુબાજુમાં ઇસ્લામિક આર્કિટેક્ચરથી ભરપૂર પવિત્ર સ્થળો પણ હતાં.

• સમય જતાં કાંકરિયા તળાવ મૈલાંગા રંગભૂમિમાં પરિવર્તિત થયું – જ્યાં જનસામાન્ય માટે રમતગમત, મેળા, અને સંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજાતા.

આજના સમયમાં, કાંકરિયા તળાવ અહમદાબાદનું સૌથી લોકપ્રિય હાર્ટલેન્ડ બની ચૂક્યું છે – જ્યાં વારસાગત મહત્વ અને આધુનિક મનોરંજન એકસાથે જીવન્ત છે.

ઇ.સ. 1781 દરમિયાન તળાવના નગીનાવાડી વિસ્તાર સુધી જતો પુલ, ઘટ્ટામહલ નામની ઇમારત અને તળાવના પાળ પર આવેલા પથ્થરના ઘાટો ક્ષતિગ્રસ્ત થઈ ગયા હતા. લાંબા સમય સુધી આ તળાવ સંભાળ વગર રહી ગયું હતું જ્યાં સુધી ઇ.સ. 1872માં કલેક્ટર બોરાડેઇલે તેના પુનઃસર્જન અને સમારકામની કામગીરી ન કરી.

એ જ સમયમાં, રાયપુર દરવાજાથી તળાવ સુધીનો અંદાજે 6600 ફૂટ લાંબો માર્ગ પણ બનાવવામાં આવ્યો હતો, જેના કારણે લોકો માટે ત્યાં પહોંચી શકાય એવી સરળતા ઉભી થઇ.

તળાવ આસપાસની પાળના પથ્થર, ઘાટ, પ્રવેશદ્વાર વગેરેમાં મહત્ત્વપૂર્ણ આર્કિટેક્ચરલ શૈલી જોવા મળે છે. પહેલા સમયમાં અહીંથી પાણી શહેરના વિવિધ ભાગોમાં પહોંચાડવામાં આવતું હતું.