હિન્દુ ધર્મમાં એકાદશીનું ખૂબ મહત્વ છે. એકાદશી તિથિ ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે. આ શુભ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા વિધિપૂર્વક કરવામાં આવે છે. એકાદશી મહિનામાં બે વાર આવે છે. એક કૃષ્ણ પક્ષમાં અને એક શુક્લ પક્ષમાં. એક વર્ષમાં કુલ 24 એકાદશીઓ આવે છે.
હિન્દુ ધર્મમાં એકાદશીનું મહત્વ અને પૂજા વિધિ
એકાદશી શું છે?
એકાદશી હિન્દુ પંચાગ અનુસાર દરેક ચંદ્ર માસના 11મા દિવસે આવે છે અને તે ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત છે.
- માસમાં બે વાર:
- કૃષ્ણ પક્ષ: અમાવસ્યાની અગાઉની 11મી તિથિ.
- શુક્લ પક્ષ: પૂર્ણિમાની પહેલાંની 11મી તિથિ.
- વર્ષ દરમિયાન કુલ: 24 એકાદશીઓ.
(લેપ વર્ષમાં 26 પણ હોઈ શકે છે.)
એકાદશીનું મહત્વ
- ધાર્મિક મહત્વ:
- આ દિવસ પર વિષ્ણુ ભગવાનની પૂજાથી પાપોનો નાશ થાય છે અને મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
- કૃષ્ણ કહે છે કે એકાદશીનું વ્રત કરવું 1000 ઘોડા દાન કરવા જેટલું પુણ્યદાયી છે.
- આધ્યાત્મિક લાભ:
- મન અને આત્માને શુદ્ધ કરે છે.
- એકાદશીનું વ્રત ધ્યાન અને સાદગી તરફ દોરી જાય છે.
એકાદશી વ્રતના નિયમો
- અન્નના ત્યાગ:
- વ્રત દરમિયાન ઘઉં, ચોખા અને શૂધ્ધ અનાજ ખાવા પરથી ત્યાગ રાખવો જોઈએ.
- ફળાહાર, દૂધ, અને સૂકો મેવો લેવાય છે.
- ધર્મકર્મ:
- ભગવાન વિષ્ણુના મંત્ર જપ કરવાં.
- ધનનો દાન અને ગરીબોની મદદ કરવી.
- સાચવવાનું:
- ક્રોધ, મિથ્યાચાર, અને પાપ કરવાનું ટાળવું.
- પૂરા દિવસને શાંતિ અને આધ્યાત્મિકતા સાથે પસાર કરવો.
પૂજા વિધિ
- સવારનો આરંભ:
- સ્નાન કરીને પૂજાઘરમાં ભગવાન વિષ્ણુને જળ અર્પણ કરવું.
- પીળા ફૂલ અને તુલસીના પત્તાઓથી વિષ્ણુની પૂજા કરવી.
- મંત્ર જપ:
- “ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય” મંત્રનું જપ કરવું.
- વિશેષ ઉપાય:
- ભગવાન વિષ્ણુને પીળા વસ્ત્ર, ચણાનો પ્રસાદ અને તુલસી અર્પણ કરવી.
- ગીતા પાથ કરવો અને વિષ્ણુ સહસ્રનામનો પાઠ કરવો.
- પ્રસાદ:
- ફળાહારનો પ્રસાદ વિતરણ કરવો.
એકાદશી સંબંધિત ખાસ તહેવારો
કોઈ ખાસ તિથિઓ સાથે જોડાયેલી એકાદશીઓ વધુ મહત્વપૂર્ણ છે:
- નિરજલા એકાદશી: જૂન મહિનામાં આ એકાદશી પર પાણીનુ ત્યાગ કરવામાં આવે છે.
- વૈકુંઠ એકાદશી: વિશેષ ધ્યાન આપવી, જે ભગવાન વિષ્ણુના વૈકુંઠમાં પ્રવેશ માટે મહત્ત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
- પારિવાનિ એકાદશી: આ દિવસ પિતૃઓ માટે સમર્પિત છે.
એકાદશી વ્રતના ધાર્મિક અને વૈજ્ઞાનિક લાભો
ધાર્મિક દ્રષ્ટિકોણથી એકાદશી વ્રતનું મહત્વ
- મોક્ષ પ્રાપ્તિ:
- શાસ્ત્રો અનુસાર, એકાદશીનું વ્રત કરવાથી પાપોનો નાશ થાય છે અને મૃત્યુ પછી મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
- ભગવાન વિષ્ણુનું ધ્યાન અને પૂજા મનની શાંતિ અને અધ્યાત્મિક શુકલતાને પ્રેરે છે.
- મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે:
- પૂજા અને વ્રત સાથે સંકળાયેલા શ્રદ્ધાળુઓ માને છે કે આ દિવસ પરની ભક્તિ ભગવાન વિષ્ણુને પ્રસન્ન કરે છે અને તમામ મનોકામનાઓ પૂરી થાય છે.
- પરમ પુણ્યનો પ્રાપ્તિનો માર્ગ:
- ગીતા અને પુરાણોમાં ઉલ્લેખ છે કે એકાદશીનું વ્રત 100 યજ્ઞો અને બડાપ્રસાદ દાન જેટલું પુણ્ય આપે છે.
- આ વ્રત કરતા પિતૃઓને શાંતિ મળે છે અને આ શ્રાદ્ધ સાથે પણ જોડાયેલી છે.
