લદ્દાખમાં હિંસક અથડામણ બાદ ભારત-ચીન સંબંધો સુધરી તેવી શક્યતા છે. વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકરે પૂર્વી લદ્દાખમાં સરહદના મુદ્દે ગુરુવારે કહ્યું કે સૈનિકોને પાછા લાવવાની સમસ્યા ઉકેલ મળ્યો છે પરંતુ મુદ્દો સરહદ પર વધી રહેલા સૈનયિકરાણનો છે. તેમણે સ્વિટઝરલેન્ડમાં થિંકટેન્ક ‘જીનેવા સેન્ટર ફોર સિક્યુરિટી પોલિસી’ ની સાથે સંવાદ સત્રમાં આ વાત કરી છે.
જયશંકરે કહ્યું કે જૂન 2020માં ગલવાન ઘાટીના હિંસક ઘર્ષણોએ ભારત-ચીન સંબંધોને સમગ્ર રીતે પ્રભાવિત કર્યા છે. સરહદ પર હિંસા પછી કોઈ એવું કહી શકે નહીં કે અન્ય સંબંધો તેનાથી અછૂત છે. વિદેશ મંત્રીએ કહ્યું કે સમસ્યાનું સમાધાન શોધવા બંને પક્ષો વચ્ચે ચર્ચા ચાલી રહી છે. જેમાં લગભગ કહી શકાય કે સૈનિકોને પાછા લાવવાની સમસ્યાનો 75 ટકા જેટલો ઉકેલ નીકળ્યો છે.’ પરંતુ આનાથી પણ મોટો મુદ્દો છે કે આપણે બંને પક્ષોની સેનાઓને વધુ નજીક લાવી છે જેના કારણે સરહદ પર સૈન્યીકરણ થઈ રહ્યું છે.
પૂર્વી લદ્દાખમાં કેટલાક ઘર્ષણ બિંદુ પર ભારતીય અને ચીની સૈનિકો અથડામણમાં બંધ રહે છે, જ્યારે બંને પક્ષો વચ્ચે કૂટનીતિ અને સૈન્ય ચર્ચા બાદ ઘણા ક્ષેત્રોથી સૈનિકોને પાછા લાવવામાં આવ્યા છે. ભારત સતત કહે છે કે જ્યાં સુધી સરહદ પર શાંતિ નહીં થાય તો જ ચીન સાથે સંબંધ સામાન્ય થશે.
ભારત-ચીન સંબંધોને ‘જટિલ’ જણાવતા જયશંકરે કહ્યું કે, 1980ના દાયકાના અંતમાં સરહદ પર શાંતિના કારણે બંને દેશોના સંબંધ સામાન્ય હતા. જ્યારે 1988માં પરિસ્થિતિ સુધારવા લાગી ત્યારે આપણે ઘણા કરાર કર્યા, જેનાથી સરહદ પર સ્થિરતા આવી.’
તેમણે કહ્યું,’ 2020માં અમુક કારણોસર કરારનો ભંગ હતો જે અત્યારે આપણા માટે સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટતા નથી મળી, આપણે તેના પર અટકાયત કરી શકીએ છીએ. હકીકતમાં તો ચીને વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા પર ખૂબ વધારે સૈનિકોને ગોઠવ્યા છે અને જવાબ માટે આપણે પણ સૈનિકોને મોકલ્યા છે. જે આપણા માટે ખૂબ મુશ્કેલ હતું કારણ કે ત્યારે આપણે કોવિડ લોકડાઉનમાં હતા.
તેમણે ગલવાન ઘાટીના સંઘર્ષો વિશે કહ્યું કે, ‘આ એક ખૂબ જ ખતરનાક ઘટાનાક્રમ હતો કારણ કે વધારે ઊંચાઈવાળા વિસ્તારમાં વધારે સૈનિકોની હાજરી દુર્ઘટનાનું કારણ બની શકતી હતી અને જૂન 2022માં એવું જ થયું.’
ભારત માટે એક મુદ્દો હતો કે ચીને શાંતિ કેમ ખરાબ કરી અને તે સૈનિકોને કેમ મોકલ્યા. તેઓ કહે છે કે, ‘આપણે છેલ્લા ચાર વર્ષથી ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ અને જેમાં તેમના સૈનિકો પોતાના ઓપરેટિંગ બેઝ પાછા ફરે અને આપના સૈનિક આપના ઓપરેટિંગ બેઝ પાછા આવી શકે અને જ્યાં જરૂર હોય તો અમારે ત્યાં પેટ્રોલિંગની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ કારણ કે આપણે બંને નિયમિતપણે તે સરહદ પર પેટ્રોલીંગ કરી શકીએ.’
