લદ્દાખમાં સ્થાપિત વિશ્વનું સૌથી ઊંચું ગામા કિરણો આધારિત ટેલિસ્કોપ MESS બ્રહ્માંડના રહસ્યોને ઉકેલવામાં મહત્વની ભૂમિકા નિભાવશે. આ ટેલિસ્કોપ સમુદ્ર સપાટીથી 4270 મીટરની ઊંચાઈ પર લગાવવામાં આવ્યું છે. તેમાં એશિયાનો સૌથી મોટો અરીસો છે. તેના દ્વારા ખગોળશાસ્ત્રીઓ આકાશમાં તારાઓના જન્મ અને મૃત્યુ જેવી ઘટનાઓનો અભ્યાસ પણ કરી શકશે.
આ ટેલિસ્કોપનું નિર્માણ મુંબઈના ભાભા પરમાણુ રિસર્ચ સેન્ટર દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. આ ટેલિસ્કોપ અવકાશ અને ખગોળીય ઘટનાના અભ્યાસમાં અસરકારક સાબિત થશે. તેને MESS નામ આપવામાં આવ્યું છે. ચેરેનકોવ ટેલિસ્કોપ અવકાશમાંથી નીકળતા અત્યંત ઊર્જાસભર ગામા કિરણોના આધારે અભ્યાસમાં અસરકારક છે.
અણુ ઊર્જા આયોગના અધ્યક્ષ ડો. એકે મોહંતી પોતે તેની સ્થાપના માટે હેનલે પહોંચ્યા હતા. આ ટેલિસ્કોપ, 21 મીટર વ્યાસ અને 175 ટન વજન ધરાવે છે, તેમાં 1,424 ડાયમંડ-ટર્ન મિરર અને 1,000 થી વધુ ફોટો મલ્ટિપ્લાયર ટ્યુબ છે, જે તેને દૂરના અવકાશની ઘટનાઓનું અવલોકન કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે. તેની ડિઝાઇન સુપરનોવા જેવી તીવ્ર ખગોળીય ઘટનાઓ દરમિયાન ઉત્સર્જિત ગામા કિરણોનો અભ્યાસ કરવા સક્ષમ છે.
બ્રહ્માંડની મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓની તપાસ કરશે
એટોમિક એનર્જી કમિશનના અધ્યક્ષ ડો.એકે મોહંતીએ ગામા-રે ખગોળશાસ્ત્રીઓ માટે હેનલીને સ્વર્ગ ગણાવ્યું હતું. ભવિષ્યમાં હેનલે ખાતે વધુ ટેલિસ્કોપ સ્થાપિત કરવાની યોજના છે. MASS બ્રહ્માંડમાં મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓની તપાસ કરવાનો છે.
આમાં, તારાઓ અને બ્લેક હોલનું જીવન ચક્ર મુખ્ય છે. તેની મદદથી ડાર્ક મેટર શોધી શકાય છે. ટેલિસ્કોપનું રિફ્લેક્ટર 350 ચોરસ મીટરથી વધુ છે. ગામા રે ટેલિસ્કોપનું ઉદઘાટન થયું તે પહેલાં જ, તેને હેનલી ખાતે 200 મિલિયન પ્રકાશવર્ષ દૂરથી ગામા-રે રેડિયેશન શોધી કાઢ્યું હતું.
લેહથી 250 કિમી દૂર અને વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખાની નજીક હેનલે ખાતે પહેલેથી જ એક ખગોળશાસ્ત્રીય વેધશાળા છે. વિશ્વભરના ખગોળશાસ્ત્રીઓ અવકાશમાં બનતી ઘટનાઓ પર નજર રાખવા આવે છે. હેનલેને ‘ડાર્ક સ્કાય રિઝર્વ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
અહીંના ચમકતા તારાઓ તમને રાત્રે મંત્રમુગ્ધ કરી શકે છે. ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એસ્ટ્રોફિઝિક્સના ડિરેક્ટર ડો. અન્નપૂર્ણીએ તેને હેનલની ભારે પવન સામે ટકી રહેવાની ક્ષમતા માટે એન્જિનિયરિંગ ચમત્કાર ગણાવ્યો છે. તેના સફળ અમલીકરણથી ભારત વિશ્વમાં અવકાશ સંશોધનમાં યોગદાન આપી રહ્યું છે. આ અભિયાનને જુલે કોસ્મોસ નામ આપવામાં આવ્યું છે. લદ્દાખમાં, લોકો એકબીજાને શુભેચ્છા પાઠવવા માટે જુલે શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે.
વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી મંત્રી ડૉ.જિતેન્દ્ર સિંહનું કહેવું છે કે ગામા રે ટેલિસ્કોપ અવકાશના સંશોધનમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપશે. હેનલેમાં દેશની પ્રથમ નાઇટ સ્કાય સેન્ચ્યુરીમાં સ્થાપિત આ ટેલિસ્કોપ લદ્દાખને વિશ્વમાં એસ્ટ્રો ટુરિઝમનું મુખ્ય કેન્દ્ર બનાવશે. હેન્લી ઓપ્ટિકલ, ઇન્ફ્રારેડ અને ગામા-રે ટેલિસ્કોપ માટે વિશ્વની સૌથી ઊંચી સાઇટ છે.
નાઇટ સ્કાય સેન્ચ્યુરીને પ્રકાશથી થતા અનિચ્છનીય પ્રદૂષણથી બચાવવા માટે ઘણું કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે. કેન્દ્ર સરકાર હાલમાં લદ્દાખથી બ્રહ્માંડમાં થતી દરેક ગતિવિધિઓ પર ચાંપતી નજર રાખવાનો પૂરો પ્રયાસ કરી રહી છે.
