મોદી સરકારે ગુરુવારે (12 ડિસેમ્બર 2024) કેબિનેટની બેઠકમાં વન નેશન વન ઇલેક્શન બિલને મંજૂરી આપી દીધી છે. દેશમાં હજુ અલગ-અલગ રાજ્યોમાં અલગ-અલગ સમયે ચૂંટણી બને છે. આ બિલ કાયદો બની ગયા બાદ દેશમાં એક સાથે ચૂંટણી કરવાની તૈયારી છે.
સૌથી પહેલા જેપીસી કમિટી બનાવવામાં આવશે અને તમામ પક્ષોના સૂચનો લેવામાં આવશે. આખરે આ બિલ સંસદમાં લાવવામાં આવશે અને તેને પસાર કરવામાં આવશે. આ પહેલા રામનાથ કોવિંદની સમિતિએ વન નેશન વન ઇલેક્શન બિલ સંબંધિત પોતાનો રિપોર્ટ સરકારને સોંપ્યો હતો.
Union Cabinet has approved 'One Nation One Election' Bill: Sources pic.twitter.com/uAsIyjNcCv
— ANI (@ANI) December 12, 2024
સર્વસંમતિની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકશે
સૂત્રોનું કહેવું છે કે સરકાર આ બિલને લાંબી ચર્ચા અને સર્વસંમતિ બનાવવા માટે સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ (JPC)ને મોકલવાની યોજના બનાવી રહી છે. જેપીસી તમામ રાજકીય પક્ષોના પ્રતિનિધિઓ સાથે વિગતવાર ચર્ચા કરશે અને આ પ્રસ્તાવ પર સામૂહિક સર્વસંમતિની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકશે.
એક દેશ, એક ચૂંટણીમુદ્દો શું છે ?
જો આપણે સાદી ભાષામાં સમજીએ તો આના દ્વારા રાજ્યોમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવવાની વાત છે. એટલે કે બંને ચૂંટણી એક જ સમયે થઈ શકે છે. આ માટે સમય અને પૈસા બંને અલગથી બચાવી શકાય છે. શાસક પક્ષના નેતાઓએ તેનો આ ગુણ ગણાવ્યો છે. જો બંને ચૂંટણી એક જ સમયે યોજાય તો વિપક્ષે કેટલાક ગેરફાયદાની યાદી પણ આપી છે. હાલમાં રાજ્યની વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણી અલગ-અલગ યોજાય છે. વર્તમાન સરકારની પાંચ વર્ષની મુદત પૂરી થયા પછી અથવા વિવિધ કારણોસર તેનું વિસર્જન.
એક દેશ, એક ચૂંટણી ( One National One Election ) ના ફાયદા શું ?
વિકાસના કામ અટકશે નહીં: દેશના જે પણ ભાગમાં ચૂંટણી યોજાય ત્યાં આદર્શ આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે છે. નોટિફિકેશન જાહેર થયા પછી ન તો કોઈ નવી સ્કીમ શરૂ થઈ છે કે ન તો કોઈ નિયુક્તિ. એ જ રીતે જ્યારે દેશમાં અલગ-અલગ સમયે નોટિફિકેશન લાગુ કરવામાં આવે છે ત્યારે વિકાસના કામો થોડા સમય માટે રોકી દેવામાં આવે છે. સરકાર જરૂરી નિર્ણયો લઈ શકતી નથી. આવી સ્થિતિમાં જો સમગ્ર દેશમાં એક જ સમયે ચૂંટણી યોજાશે તો આચારસંહિતા થોડા સમય માટે જ લાગુ થશે. આ પછી વિકાસના કામો પર કોઈ બ્રેક લાગશે નહીં.
સમય અને નાણાં બંનેની બચત: રાજ્યની વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણીઓ અલગ-અલગ યોજાય છે, ખર્ચમાં વધારો થાય છે. તેમાં શિક્ષકોની ફરજ સરકારી કર્મચારીઓને મુકવામાં આવી છે. સરકાર વધારાના પૈસા ખર્ચે છે. અલગ-અલગ સમયે ચૂંટણીની પ્રક્રિયાને કારણે ખર્ચમાં વધુ વધારો થાય છે. વધારાના ખર્ચ સાથે તેમની ફરજ પર પણ અસર થાય છે. એક દેશ, એક ચૂંટણી ( One National One Election ) સમય અને નાણાં બંને બચાવી શકે છે. સરકારી કર્મચારીઓ કોઈપણ અવરોધ વિના તેમની ફરજ બજાવી શકશે.
ઉદાહરણથી સમજો: માત્ર એક ચૂંટણીમાં કેટલો ખર્ચ થયો છે તે ઉદાહરણથી સમજી શકાય છે. લોકસભા ચૂંટણી 2019ના રિપોર્ટ અનુસાર આ ચૂંટણીમાં 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં રાજકીય પક્ષો અને ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા કરવામાં આવેલ ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. તેવી જ રીતે જો આપણે રાજ્યવાર ખર્ચનો અંદાજ લગાવીએ તો આંકડો અનેક ગણો વધી જશે. આ ખર્ચને રોકવા માટે એક દેશ, એક ચૂંટણી ( One National One Election ) લાવી શકાય છે.
ચૂંટણી પંચ પણ છે તૈયાર: વર્ષ 2022માં તત્કાલિન મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર સુશીલ ચંદ્રાએ કહ્યું હતું કે, ચૂંટણી પંચ દેશભરમાં રાજ્ય અને લોકસભા ચૂંટણી કરાવવા માટે તૈયાર છે. દેશમાં એક દેશ, એક ચૂંટણી ( One National One Election ) સિસ્ટમ લાગુ કરવા માટે બંધારણમાં ઘણા ફેરફારો કરવા પડશે. 2022માં કાયદા પંચે દેશના રાજકીય પક્ષો પાસેથી આ અંગે સલાહ માંગી હતી.
એક દેશ, એક ચૂંટણી ( One National One Election ) ના ગેરફાયદા શું ?
વિધાનસભામાં ફેરફાર: ઘણા રાજકીય વિશ્લેષકોનું કહેવું છે કે, જો નવો ફેરફાર થાય છે તો તે લોકશાહી માટે ઘાતક પગલું સાબિત થઈ શકે છે. જો આવું થાય તો સરકાર તેમની ઈચ્છા વિરુદ્ધ વિધાનસભાનો કાર્યકાળ વધારી કે ઘટાડી શકે છે. આ તેમની સિસ્ટમ પર અસર કરશે.
નિયમોમાં થશે ફેરફાર: એક દેશ, એક ચૂંટણીનો અમલ કરવો સરળ નહીં હોય. આ માટે કાયદામાં પણ ફેરફાર કરવા પડશે. પીપલ્સ એક્ટથી લઈને સંસદીય નિયમોમાં ફેરફાર કરવા પડશે. આ ફેરફારો માટે વિપક્ષ કેટલું સમર્થન આપશે, તેનો સામનો કરવો સરકાર માટે મોટો પડકાર હશે.
વિપક્ષને કેટલું નુકસાન થશે ? : 2015માં IDFC સંસ્થા દ્વારા કરવામાં આવેલા અભ્યાસમાં બહાર આવ્યું હતું કે, જો ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવામાં આવે તો 77 ટકા સંભાવના છે કે મતદારો રાજ્ય વિધાનસભા અને લોકસભામાં એક રાજકીય પક્ષ અથવા જોડાણ પસંદ કરશે. જો છ મહિનાના અંતરમાં ચૂંટણી યોજવામાં આવે તો માત્ર 61 ટકા મતદારો એ જ પક્ષને પસંદ કરશે. વિપક્ષ આની સામે વાંધો ઉઠાવી શકે છે.
પ્રાદેશિક મુદ્દાઓની અવગણના થઈ શકે : ઘણા વિશ્લેષકો માને છે કે, જો બંને ચૂંટણી એકસાથે યોજવામાં આવે તો રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓની સામે પ્રાદેશિક મુદ્દાઓની અવગણના થઈ શકે છે. જો આમ થશે તો પ્રાદેશિક પક્ષો વચ્ચે નુકસાન થવાની શક્યતા વધી જશે. આવી સ્થિતિમાં મતદારો એકતરફી મતદાન કરે તેવી શકયતા રહેશે. જેના કારણે કેન્દ્ર સરકારના પક્ષને ફાયદો થઈ શકે છે.
