કેન્દ્રીય કેબિનેટે ગુરુવારે દેશમાં એક સાથે ચૂંટણી એટલે કે ‘એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી’ માટેના બિલને મંજૂરી આપી દીધી છે. તેમજ હવે સરકાર લોકસભામાં આને લગતા બે બિલ રજૂ કરવા જઈ રહી છે. સરકારે આ બિલનો ડ્રાફ્ટ લોકસભાના સભ્યોને મોકલી આપ્યો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સરકાર સોમવારે આ બંને બિલને લોકસભામાં રજૂ કરી શકે છે.
આનાથી 129મો બંધારણીય સુધારો થશે
આ બિલ દ્વારા બંધારણમાં બે મુખ્ય ફેરફારો કરવામાં આવનારા છે. આનાથી 129મો બંધારણીય સુધારો થશે અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હી અને જમ્મુ અને કાશ્મીરના કાયદાઓમાં ફેરફાર થશે. સરકાર એક દેશ, એક ચૂંટણી સાથે સંબંધિત જે બે બિલ લાવવા જઈ રહી છે તેનું નામ છે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ કાયદા (સુધારા) બિલ, 2024 અને બંધારણ (એકસો અને 29મો સુધારો) બિલ, 2024.
129મા બંધારણીય સુધારામાં કયા ફેરફારો થશે?
સરકાર આવતા અઠવાડિયે સંસદમાં આ સંબંધિત બિલ રજૂ કરીને બંધારણના ચાર અનુચ્છેદમાં સુધારાનો પ્રસ્તાવ મૂકશે. આ ચાર કલમો 82A, 83, 172 અને 327 છે. બંધારણ સુધારા વિધેયકમાં નવી કલમ 82A (લોકસભા અને તમામ વિધાનસભાઓની એક સાથે ચૂંટણી) અને કલમ 83 (સંસદના ગૃહોનો કાર્યકાળ), કલમ 172 (રાજ્યની વિધાનસભાનો કાર્યકાળ) અને કલમ 327 (પ્રસ્તાવના)માં સુધારાનો સમાવેશ થાય છે. બંધારણના અનુચ્છેદ 327માં, ‘વિભાગોનું સીમાંકન’ શબ્દોને ‘એકસાથે ચૂંટણી યોજવી’ શબ્દો દ્વારા બદલવામાં આવશે.
કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા “એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી” યોજના માટેના બિલને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેનો હેતુ દેશમાં લોકસભા અને રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવાનો છે. આ યોજનાની અમલવારી માટે સંબંધિત કાયદાઓમાં ફેરફાર કરવાનું પ્રસ્તાવિત છે.
મુખ્ય મુદ્દાઓ:
- કાયદાકીય સુધારાઓ:
- કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ સરકાર અધિનિયમ, 1963: કલમ 5માં સુધારો કરવામાં આવશે.
- ગવર્નમેન્ટ ઓફ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી અધિનિયમ, 1991: આ કાયદાની કલમ 5માં પણ સુધારાની દરખાસ્ત છે.
- જમ્મુ અને કાશ્મીર પુનર્ગઠન અધિનિયમ, 2019: કલમ 17માં સુધારો કરી લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણી એકસાથે યોજાય તે સુનિશ્ચિત કરાશે.
- ભવિષ્ય માટે પ્રસ્તાવ:
- પ્રસ્તાવ મુજબ 2034 પછી સામાન્ય રીતે દેશભરના ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવવાનો લક્ષ્ય છે, જે ચૂંટણી પ્રણાલી અને ખર્ચમાં સમન્વય લાવશે.
- ઈતિહાસ:
- 1951-52થી 1967 સુધી, લોકસભા અને રાજ્યોની વિધાનસભા માટેની ચૂંટણી એકસાથે યોજાતી હતી.
- 1968-69માં કેટલાક રાજ્યોની વિધાનસભાના ભંગ થવાને કારણે આ ચક્ર વિક્ષેપિત થયું.
- સમિતિની રચના:
- 2 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામ નાથ કોવિંદની અધ્યક્ષતામાં સમિતિ રચાઈ હતી.
- સમિતિએ તપાસ કરીને 14 માર્ચ, 2024ના રોજ રાષ્ટ્રપતિને એકસાથે ચૂંટણી માટે ભલામણો રજૂ કરી.
લાભ અને પડકારો:
- લાભ:
- ચૂંટણી ખર્ચમાં ઘટાડો.
- પ્રશાસન અને સુરક્ષા મશીનરી પરનો ભાર ઓછો થશે.
- વિકાસલક્ષી કાર્ય પર વધુ ધ્યાન આપવું સરળ બનશે.
- પડકારો:
- કાયદાકીય પરિવર્તન અને સંવધાનમાં બદલાવ કરવો પડશે.
- આ પ્રણાલીમાં સમગ્ર દેશના રાજ્યો માટે એક સાથે ચૂંટણી આયોજન કરવું વ્યાવહારિક છે કે નહીં તે માટે ધ્યાન આપવું પડશે.
આ બિલનો અમલ સરકારની પસંદગીઓ અને સમિતિની ભલામણો પર આધાર રાખે છે. જો તે પસાર થાય, તો ચૂંટણી વ્યવસ્થામાં મકાબલાના મોટા ફેરફાર માટે મંચ તૈયાર થશે.
