સનાતન ધર્મમાં ભગવાનની પ્રાપ્તિ માટે ભક્તિનો નિયમ છે. વ્યક્તિ ભક્તિ કરીને ભગવાનને પામી શકે છે. આ માટે શાસ્ત્રોમાં પૂજા અને અનુષ્ઠાનનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પૂજાના મુખ્યત્વે બે પ્રકાર છે. એક મંદિરો અને મઠોમાં થાય છે. આ સિવાય ઘરમાં દેવી-દેવતાઓની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. આ ક્રમમાં લોકો પોતાના ઘરે મૂર્તિની સ્થાપના કરે છે. પ્રસિદ્ધ વિદ્વાનોના મતે, વ્યક્તિએ પોતાના જીવનને પવિત્ર કર્યા વિના મૂર્તિઓની પૂજા ન કરવી જોઈએ. તેમને અવગણવાથી વ્યક્તિને પૂજાનું શુભ ફળ મળતું નથી. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે મૂર્તિને શા માટે પવિત્ર કરવામાં આવે છે? આવો, જાણીએ પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાની વિધિ, મંત્ર અને મહત્વ-
અયોધ્યામાં બની રહેલા રામ મંદિરમાં 22 જાન્યુઆરીએ ભગવાન રામની મૂર્તિનો અભિષેક થવા જઈ રહ્યો છે. મંદિરના ગર્ભગૃહનું નિર્માણ કાર્ય ખૂબ જ ઝડપથી ચાલી રહ્યું છે. પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કાર્યક્રમમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સહિત ભારત અને વિદેશમાંથી ઘણા VVIP મહેમાનો આવવાની અપેક્ષા છે. અહીં આપણે જાણીશું કે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા શું છે અને તે શા માટે થાય છે.
પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા શું છે?
ધાર્મિક ગુરુઓ અનુસાર, મંદિર અથવા ઘરમાં મૂર્તિની સ્થાપના સમયે મૂર્તિને જીવંત બનાવવાની વિધિને પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કહેવામાં આવે છે. સનાતન ધર્મમાં પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનું વિશેષ મહત્વ છે. મૂર્તિની સ્થાપના સમયે પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા અવશ્ય કરવામાં આવે છે. વર્ષ 2024માં 22 જાન્યુઆરીએ અયોધ્યામાં રામ મંદિરમાં પણ અભિષેક કરવામાં આવશે. જેમાં રામલલાની મૂર્તિનો અભિષેક કરવામાં આવશે. જેમની શરૂઆત 16મી જાન્યુઆરીથી થશે. આ દિવસથી જ પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા હેતુ માટેની વિધિઓ કરવામાં આવશે. એક ધાર્મિક માન્યતા છે કે અભિષેક કર્યા પછી મૂર્તિ સ્વરૂપમાં હાજર દેવી-દેવતાઓની પૂજા કરવામાં આવે છે.
પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનો અર્થ
ધર્મ ગુરુઓ અને આચાર્યોના મતે, પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાનો અર્થ કોઈ ચોક્કસ મૂર્તિમાં કોઈ દેવતા અથવા ભગવાનના શક્તિ સ્વરૂપની સ્થાપના કરવાનો છે. આ સમયે પૂજા, ધાર્મિક અનુષ્ઠાન અને મંત્રોના જાપ કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં પથ્થરની મૂર્તિઓ ઘરમાં ન રાખવાની સલાહ આપવામાં આવી છે. પથ્થરની મૂર્તિના અભિષેક પછી દરરોજ પૂજા કરવી ફરજિયાત છે. તેથી મંદિરોમાં હંમેશા પથ્થરની મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરવામાં આવે છે.
પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા માટેનો મંત્ર
मानो जूतिर्जुषतामाज्यस्य बृहस्पतिर्यज्ञमिमं
तनोत्वरिष्टं यज्ञ गुम समिमं दधातु विश्वेदेवास इह मदयन्ता मोम्प्रतिष्ठ ।।
अस्यै प्राणाः प्रतिष्ठन्तु अस्यै प्राणाः क्षरन्तु च अस्यै
देवत्व मर्चायै माम् हेति च कश्चन ।।
ॐ श्रीमन्महागणाधिपतये नमः सुप्रतिष्ठितो भव
प्रसन्नो भव, वरदा भव ।।
પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાની વિધિ
મૂર્તિને ગંગાના જળથી અથવા જુદી જુદી (ઓછામાં ઓછી 5) નદીઓના પાણીથી સ્નાન કરાવો. આ પછી મૂર્તિને નરમ કપડાથી સાફ કરો અને મૂર્તિને દેવતાના રંગ અનુસાર નવા વસ્ત્રો પહેરાવો. હવે મૂર્તિને શુદ્ધ અને સ્વચ્છ સ્થાન પર બિરાજમાન કરો અને ચંદનનો લેપ લગાવો. આ સમયે મૂર્તિને શણગારો અને બીજ મંત્રનો પાઠ કરીને તેમને પવિત્ર કરો. આ સમયે પંચોપચાર કરો અને વિધિ પ્રમાણે ભગવાનની પૂજા કરો. અંતે આરતી કરો અને પ્રસાદ વહેંચો.
