સોમનાથ મંદિરના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ, જાણો સમસ્ત વાર્તા

સોમનાથ એટલે “ચંદ્રનો સ્વામી” (સોમ = ચંદ્ર, નાથ = સ્વામી). ઐતિહાસિક કથાઓ મુજબ, ચંદ્રદેવે પ્રભુ શિવનું ધ્યાન કર્યું ને તપસ્યા કરીને તેમના અર્શીવાદ મેળવ્યા હતા. ભગવાન શિવ તેમના પર પ્રસન્ન થઈને અહીં અવતાર લીધો હતો અને એટલે તેમને “સોમનાથ” તરીકે ઓળખવામાં આવ્યા.

સોમનાથ મંદિર માત્ર એક મંદિર નથી, એ તો ભારતના ધાર્મિક, ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક વારસાનો જીવંત પ્રતીક છે. ચાલો, તેને થોડું વિશદરૂપે સમજીએ:

સોમનાથ મંદિર – પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગનો મહિમા

• સ્થળ: પોરબંદર નજીક, પ્રભાસ પટણ, સોરઠ પ્રદેશ, ગુજરાત

• દેવતા: ભગવાન શિવ (સોમનાથ સ્વરૂપે)

• પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ: હિંદુ શાસ્ત્રો અનુસાર 12 જ્યોતિર્લિંગો પૈકી આ પહેલું છે, જ્યાં ભગવાન શિવે પોતે પ્રકાશરૂપે અવતરણ લીધું હતું.

પૂરાણિક કથાઓ મુજબ મહત્વ

• કહેવાય છે કે ચંદ્રદેવ (સોમ)ના શાપમુક્તિ માટે શિવજીની આરાધના અહીં કરી હતી.

• ભગવાન શિવે તેમને આશીર્વાદ આપ્યો અને “સોમનાથ” તરીકે ઓળખ્યા.

• આથી અહીં શિવજીને “સોમનાથ” – એટલે કે “ચંદ્રના સ્વામી” તરીકે પૂજવામાં આવે છે.

ઈતિહાસ અને પાંજરાપટ્ટા (Architecture)

• સોમનાથ મંદિર ઘણીવાર તૂટી પડ્યું અને ફરીથી ઊભું થયું:

  • મહમૂદ ગઝનવી (1026), ખિલજી, અને બીજાં આક્રમણકારો દ્વારા તોડાયું.

  • દરેક વખતે સ્થાનિક રાજાઓ અને ભક્તોએ તેને પુનઃનિર્માણ કર્યું.

• 1951માં ભારતના પ્રથમ ગૃહ મંત્રી સરદાર પટેલ અને ડો. કનૈયાલાલ મુન્શી દ્વારા નવા રૂપે પુનઃસ્થાપન થયું.

અનન્ય વિશેષતાઓ

• મંદિર અરબ સાગરના કિનારે સ્થિત છે – પાછળ કોઈ જમીન ન હોવાના કારણે ‘ટ્રિગોનોમેટ્રિકલ પોઈન્ટ’ ગણાય છે.

• મંદિરની દીવાલ પર એવી પથ્થરાકૃતિ છે:
  “અસ્વલ પંથી અભય સગર સમુદ્ર પર્યંત — અહીંથી દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી ધરતી પર બીજું કશું નહિ.”

આજના સમયમાં મહત્વ

• અહીં દરરોજ હજારો યાત્રાળુઓ દર્શન માટે આવે છે.

• મંદિરમાં ભવ્ય શિવલિંગ, સુંદર પ્રાકૃતિક દૃશ્ય અને આરતીનો આત્મીય અનુભવ મળે છે.

• કેમેરા પ્રતિબંધિત હોવા છતાં, લોકો આત્મિક શાંતિ માટે વારંવાર આવવાનું પસંદ કરે છે.

મધ્ય કાલીન યુગમાં સોમનાથનું પહેલું મંદિર 2000 વર્ષ પહેલાં અસ્તિત્વમાં આવ્યું હોવાનું કહેવાય છે. ઇ.સ. 649ની સાલમાં વલ્લભીવંશના શાસક રાજા મૈત્રકે પહેલાં મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરી તેના સ્થાને બીજું મંદિર બનાવ્યું

સોમનાથ મંદિરનો ઈતિહાસ ખૂબ જ જૂનો છે અને તેને વારંવાર વિધ્વંસ તથા પુનર્નિર્માણનો સામનો કરવો પડ્યો છે. મહંમદ ગઝનીએ 1025 સાલમાં આ મંદિર પર હુમલો કરી તેને લૂંટ્યું અને તોડ્યું. ત્યારબાદ આ મંદિરે અન્ય મુઘલ શાસકો અને મુસ્લિમ આક્રમણકારોથી પણ નુકસાન થયેલું.